Στις 7 Αυγούστου 2020 η Τουρκία – «οργισμένη» σύμφωνα με τις σχετικές δημοσιογραφικές αναφορές από την Άγκυρα – υπαναχώρησε από την απόφασή της να επιστρέψει στην διαδικασία των Διερευνητικών Επαφών και έτσι να μειωθεί η ένταση και να αποφευχθεί μία ακόμη κρίση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μετά από 20 χρόνια σχετικής ηρεμίας. Η αιτία ήταν η υπογραφή της συμφωνίας μερικής οριοθέτησης μεταξύ Ελλάδος και Αιγύπτου. Σχεδόν δύο μήνες μετά βρισκόμαστε – ευτυχώς! – στο ίδιο σημείο. Μετά από σχεδόν 45 ημέρες υψηλής έντασης και με τα τύμπανα του πολέμου να ηχούν, η Τουρκία υποχρεώθηκε να αποδεχθεί μια επιλογή που είναι πλέον προφανές ότι δεν θεωρούσε ιδανική.
Του Κώστα Υφαντή*
Στο μυαλό της ηγετικής ομάδας της Προεδρίας στην Άγκυρα το καλό σενάριο θα ήταν η Ελλάδα υπό την ασφυκτική πίεση των τελευταίων δεκαπέντε μηνών να αποδεχθεί τις πάγιες θέσεις της Τουρκίας ότι το Καστελόριζο και τα υπόλοιπα νησιά – μικρά ή μεγάλα -δεν έχουν δικαιώματα σε υφαλοκρηπίδα και άλλες θαλάσσιες ζώνες πέραν της αιγιαλίτιδας. Η επόμενη επιλογή θα ήταν μια στρατιωτική εμπλοκή που θα οδηγούσε σε μία τακτική νίκη – μπορεί να φανταστεί κανείς τι θα μπορούσε να περιλαμβάνει – για τις τουρκικές ένοπλες δυνάμεις και θα ανάγκαζε την Αθήνα να συνομιλήσει με τα χέρια της δεμένα. Η τρίτη ανεκτή για την Τουρκία επιλογή θα ήταν μια δυναμική παρέμβαση του διεθνούς παράγοντα που θα οδηγούσε σε μια πολυμερή διάσκεψη «ειρήνης» όπου όλα τα ζητήματα της περιοχής θα έμπαιναν στην ατζέντα και θα ήταν δύσκολο για την Αθήνα και την Λευκωσία να αποφύγουν επώδυνους συμβιβασμούς σε ένα ευρύτερο παζάρι.
Η χειρότερη επιλογή για την Άγκυρα ήταν αυτό που τελικά συνέβη. Η Αθήνα άντεξε την επίδειξη στρατιωτικής τεστοστερόνης, πέτυχε τις δικές της μικρές νίκες «στο πεδίο», αγνόησε την τοξική ρητορική απειλών, προσβολών, κινητοποίησε συμμάχους και ενίσχυσε στρατηγικές συνεργασίες, προειδοποίησε ότι δεν θα φοβηθεί την σύγκρουση και τελικά περιμένει να καθίσει στο τραπέζι από απείρως καλύτερη θέση και αφετηρία. Στις αρχές Αυγούστου στο τραπέζι – και στον τράχηλό της Αθήνας – θα ήταν το Μνημόνιο Τουρκίας-Σαράτζ. Σήμερα είναι και η οριοθέτηση με την Ιταλία και η οριοθέτηση με την Αίγυπτο, και η αναγγελία επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης στα Δυτικά. Κυρίως στο τραπέζι είναι η μη ομολογημένη παραδοχή της τουρκικής υποχώρησης. Η Άγκυρα προσέρχεται στις Διερευνητικές χωρίς να έχει κερδίσει το παραμικρό πλεονέκτημα. Δεν πήρε ούτε καν υπόσχεση για τα ζητήματα που έθεσε (τελωνειακή ένωση, βίζα, προσφυγικό) από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το μόνο που την ικανοποιεί είναι η αβελτηρία στο να της επιβληθούν κυρώσεις. Αλλά αυτό ήταν πάντοτε μια πραγματικότητα στους ενδοευρωπαϊκούς συσχετισμούς.
Παρ΄ όλο που το σκηνικό είναι χωρίς αμφιβολία ευνοϊκό, η παραδοσιακή έλλειψη εμπιστοσύνης στην δυνατότητα της ελληνικής πολιτείας να κατοχυρώνει τις θέσεις της και να κερδίζει – που δεν δικαιολογείται από την ιστορία της ελληνικής διπλωματίας – παράγει ανασφάλειες, φοβίες, βεβαιότητες ότι «θα μας πιέσουν» και χυδαίες υπόνοιες περί «ραγιαδισμού». Κανείς δεν μπορεί να μας πιέσει να αποδεχθούμε κάτι που θεωρούμε ότι δεν είναι προς το εθνικό συμφέρον. Η μόνη πίεση είναι η απειλή της Τουρκίας να ξαναβγάλει τον στόλο της και τα ερευνητικά της σκάφη. Και αυτήν την πίεση την αντέξαμε.
Και αν κερδίσουμε λίγο χρόνο για να υλοποιηθεί ένα κρίσιμο κομμάτι του εξοπλιστικού που ανακοινώθηκε και βγει η οικονομία από την εντατική που την έχει βάλει ο κορονοϊός τότε τα πράγματα θα είναι ακόμη καλύτερα. Στο τέλος το μόνο που έχει πραγματική σημασία είναι η ισορροπία σκληρής στρατιωτικής ισχύος. Και αυτό δεν πρέπει να το ξεχνάμε ποτέ!
*Ο Κώστας Υφαντής είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων στο Πάντειο Πανεπιστήμιο
