«Η κρίση της Covid-19 έθεσε μια σοβαρή απειλή στην ευρωπαϊκή ενότητα, τόσο λόγω της δυσκολίας άρθρωσης μιας κοινής απάντησης, όσο και επειδή εξασθένισε τη σημασία μιας πραγματικά ευρωπαϊκής απάντησης χάριν εθνικών πρωτοβουλιών και τοπικών δράσεων, ακόμα κι αν αυτές παρουσιάστηκαν σαν επιδίωξη τόνωσης της “ψηφιακής κινητικότητας” και της διακρατικής συνεργασίας και χρηματοδοτούνταν από την Ε.Ε. Η ανάθεση της απαραίτητης πρόσθετης στήριξης για τον πολιτισμό στα κράτη-μέλη υποδεικνύει ότι ο πολιτισμός δεν είναι ένα θεμελιώδες στοιχείο της πολιτικής της Ε.Ε. και ότι το ευρωπαϊκό όραμα εξακολουθεί στην πραγματικότητα να είναι πάρα πολύ βασισμένο στις αγορές, στη βιομηχανία και στα χρηματοοικονομικά. Αναπόφευκτα, εξάλλου, οξύνει τις διαφορές στις διαθέσιμες ευκαιρίες που έχουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί, ανάλογα με τη χώρα τους και τους διαθέσιμους πόρους που υπάρχουν εκεί. Ένα δεύτερο σημείο είναι ότι το ευρωπαϊκό σχέδιο οικοδομείται πάνω σε πολιτικές που σχεδιάστηκαν πριν από την κρίση, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και η ψηφιακή μετάβαση. Για την ακρίβεια, ένα από τα βασικά συμπεράσματα από τη μέχρι τώρα εμπειρία μας είναι ότι η κρίση της Covid-19 έχει λειτουργήσει περισσότερο ως επιταχυντής τάσεων παρά ως μήτρα γέννησης νέων» αναφέρει, μεταξύ άλλων, ο κ.Χρήστος Καρράς, ανεξάρτητος ερευνητής και Εκτελεστικός Διευθυντής της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση, σε άρθρο του για τον Οργανισμό Ερευνας “διαΝΕΟσις”, με τίτλο “Ο Ευρωπαϊκός Μη-Κερδοσκοπικός Πολιτιστικός Τομέας
και η Πανδημία του Κορωνοϊού”.
Σύμφωνα με τον κο Δήμα, η κρίση που ζούμε τώρα προέκυψε στο μικροεπίπεδο ενός ιού που εισήλθε στον ανθρώπινο κόσμο. Αυτό οδήγησε στο πιο εκτεταμένο βιοπολιτικό πείραμα που πραγματοποιήθηκε ποτέ και, για τους περισσότερους Ευρωπαίους των μεταπολεμικών γενιών, οι τελευταίοι μήνες υπήρξαν πιθανώς τα πιο αποδιοργανωτικά βιώματα στη ζωή τους. Ο ιός είναι αόρατος, άοσμος, ανεπαίσθητος. Εξαπλώθηκε, όμως, μέσα από τα δίκτυα του εμπορίου, των μεταφορών και της κοινωνικής αλληλεπίδρασης, που αποτελούν τη βάση των παγκοσμιοποιημένων υπάρξεών μας, και είχε επιπτώσεις που είναι μαζικά ορατές και αισθητές: χαμένες ζωές, υπερπλήρη νοσοκομεία, υπερχειλίζοντα νεκροτομεία, δρόμοι και ουρανοί άδειοι από αυτοκίνητα και αεροπλάνα, μετασχηματισμένα ή κονιορτοποιημένα εργασιακά μοντέλα, επιδεινωμένες ανισότητες, την ελευθερία μετακίνησης και συνάθροισης υπό περιορισμούς και επιτήρηση.
Οι τρόποι που αντιδρούν και δρουν οι πολιτιστικοί οργανισμοί επηρεάζουν τη συνολική εξέλιξη του κόσμου μας και εκεί ακριβώς έγκειται η ευθύνη μας. Έτσι, το να σκεφτούμε μέσα από την τρέχουσα κατάσταση μπορεί να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε καλύτερα, όχι μόνο το τι είναι οι καλλιτεχνικοί οργανισμοί, αλλά και πώς ο μετασχηματισμός τους μπορεί να αποτελέσει παράγοντα που θα καθορίσει την κατεύθυνση στην οποία θα οδηγηθούν οι κοινωνίες μας.
Επιβίωση σε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο
Τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, ο τομέας προσπαθεί ακόμα, όπως είναι κατανοητό, να βρει τον βηματισμό του, καθώς το σοκ που υπέστη ήταν τεράστιο και σε εξαιρετικά συμπιεσμένο χρόνο. Το 2018 υπήρχαν 8,7 εκατομμύρια θέσεις εργασίας στις πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες της Ε.Ε. και η συνεισφορά τους στη συνολική οικονομία είναι υψηλότερη από αυτήν της αυτοκινητοβιομηχανίας. Πάνω από το 30% των εργαζομένων στον τομέα είναι αυτοαπασχολούμενοι, ποσοστό διπλάσιο και άνω του μέσου όρου, ενώ οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις κυριαρχούσαν στις περισσότερες πολιτιστικές δραστηριότητες, με εξαίρεση το ραδιοτηλεοπτικό πεδίο. Η επισφάλεια των θέσεων εργασίας ήταν από τα πρώτα στοιχεία που επισημάνθηκαν καθώς οι οργανισμοί έκλειναν, οι χρηματοδοτικές ροές σχεδόν μηδενίστηκαν και το προσωπικό υποχρεώθηκε σε αναστολή εργασίας ή απόλυση. Οι πολιτιστικοί οργανισμοί και, στις περιπτώσεις που οργανώθηκαν, οι ανεξάρτητοι εργαζόμενοι στον πολιτιστικό τομέα, στράφηκαν στο κράτος και τα κράτη με τη σειρά τους στράφηκαν στην Ευρώπη. Σε αυτό το πλαίσιο, το πώς η Ευρώπη και τα κράτη-μέλη της χάραξαν την πορεία προς την οποία θα έπρεπε να κινηθεί ο πολιτιστικός τομέας στη διάρκεια της κρίσης έχει μεγάλη σημασία για το τι μας δείχνει σχετικά με ευρύτερες δυναμικές, ενόσω οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικών αντιμετωπίζουν πρωτόγνωρες καταστάσεις και λογικές.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μετά από μια επώδυνη διαδικασία, ανακοίνωσε το σχέδιο της “Ε.Ε. – Επόμενη Γενιά”, το οποίο μαζί με άλλες “στοχευμένες ενισχύσεις” στον προϋπολογισμό της Ε.Ε. δημιούργησε μια θωράκιση ύψους €1,85 τρισεκατομμυρίων για την περίοδο 2021-2027, διαρθρωμένη σε τρεις πυλώνες: Στήριξη στα κράτη-μέλη, ενθάρρυνση ιδιωτικών επενδύσεων και αξιοποίηση των διδαγμάτων από την κρίση. Ο τελευταίος πυλώνας αποσκοπεί κυρίως στη βελτίωση των υποδομών και των συστημάτων υγείας και πολιτικής προστασίας, αλλά και στην υποστήριξη της έρευνας σε τομείς που κρίνονται ζωτικοί: “υγεία, ανθεκτικότητα και πράσινες και ψηφιακές μεταβάσεις” (περισσότερα για αυτά παρακάτω).
Μέσα σε αυτό το συνολικό πακέτο, η ανταπόκριση στις επείγουσες ανάγκες και στο στρατηγικό πλαίσιο για τον πολιτιστικό τομέα έγινε μέσα από δύο θεμελιώδεις κατηγορίες στήριξης. Η πρώτη περιλαμβάνει την απευθείας στήριξη για ευρωπαϊκές πολιτιστικές πρωτοβουλίες. Παρά τα ευχολόγια της Επιτροπής για τη σημασία του τομέα και σε πείσμα των έντονων συστάσεων της Προέδρου της Επιτροπής Πολιτισμού και Παιδείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, Σαμπίνε Βερχέιγιεν, ο νέος προϋπολογισμός προβλέπει μια πολύ περιορισμένη αύξηση, από €1,32 σε €1,52 δισεκατομμύρια στα 5 επόμενα χρόνια, για το πρόγραμμα Creative Europe, που είναι το κύριο χρηματοδοτικό εργαλείο για τον πολιτισμό σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Έχουν ανακοινωθεί και μικρότερα προγράμματα στήριξης για τον κινηματογράφο, με τη μορφή κουπονιών, καθώς και ένα νέο κάλεσμα για ανάπτυξη “ψηφιακής κινητικότητας” στις παραστατικές τέχνες, μαζί με κάποια άλλα, περιορισμένης εμβέλειας μέτρα. Οι πολιτιστικοί οργανισμοί έχουν ακόμα πρόσβαση σε χρηματοδοτήσεις μέσα από τα προγράμματα Horizon Europe και Erasmus +, αν και αυτά δεν είναι εξειδικευμένα πολιτιστικά προγράμματα. Η Ε.Ε. εγκαινίασε επίσης την πλατφόρμα Creatives Unite προκειμένου να παρέχει πληροφορίες σχετικά με τις πρωτοβουλίες.
Διαβάστε ολόκληρο το άρθρο ΕΔΩ
