Τι άλλο μας απασχολεί σήμερα παρά ο λοιμός, μια θανατηφόρος επιδημία, που οι αρχαίοι μας την ταύτιζαν με την πανούκλα;
Γράφει η Σοφία Μουρούτη Γεωργάνα
Λέξη παλιά ήδη ομηρική που την συναντάμε στην Ιλιάδα και μάλιστα στην πρώτη ραψωδία, την Α. Οι Αχαιοί πολιορκούν την Τροία και ο αρχιστράτηγος Αγαμέμνων, σύμφωνα με τη συνήθεια της εποχής, έχει πάρει ως παλλακίδα, ερωμένη, τη Χρυσηίδα, την κόρη του ιερέα του Απόλλωνα Χρύση. Ο δόλιος πατέρας παρακαλά τον Αγαμέμνονα να την σεβαστεί και να την δώσει πίσω. Ο εγωιστής Αχαιός αρνείται και γι΄ αυτό ο θεός, που είναι και θεός που στέλνει τις επιδημίες, στέλνει μια φοβερή επιδημία, έναν λοιμό που εξοντώνει το αχαϊκό στρατόπεδο. Διαβάζουμε εκεί, λοιπόν: πόλεμος τε δαμᾷ καὶ λοιμὸς Ἀχαιούς. (Ἰλ. Α 61) Ο πόλεμος και ο λοιμός, η μεταδοτική αρρώστια, δαμάζει, δοκιμάζει τους Αχαιούς.
Διάσημος λοιμός της αρχαιότητας ήταν ο λοιμός που συνέβη στην Αθήνα το 430 π.Χ., το δεύτερο έτος του Πελοποννησιακού πολέμου. Σε αυτόν νόσησε και πέθανε και ο Περικλής. Η αρρώστια μεταφέρθηκε από την Αίγυπτο και τη Λιβύη από ένα πλοίο στον Πειραιά, που ήταν κέντρο εφοδιασμού της πόλης. Οι Σπαρτιάτες, που πολιορκούσαν την πόλη, μπροστά στη θέα των πυρών που έκαιγαν στην πόλη φοβήθηκαν κι έφυγαν μήπως κολλήσουν κι εκείνοι. Ένα καλό ήταν αυτό. Μήπως το ίδιο συμβεί και με εκείνους τους ταλαίπωρους που πολιορκούν τα σύνορά μας; Ίσως το πάρουν απόφαση και αποχωρήσουν.
Ας απολαύσουμε λίγο το μεγάλο ιστορικό Θουκυδίδη, που ήταν αυτόπτης μάρτυρας, νόσησε ο ίδιος, αλλά ξεπέρασε την ασθένεια: οὔτε γὰρ ἰατροὶ ἤρκουν τὸ πρῶτον θεραπεύοντες ἀγνοίᾳ, ἀλλ᾽ αὐτοὶ μάλιστα ἔθνῃσκον ὅσῳ καὶ μάλιστα προσῇσαν, οὔτε ἄλλη ἀνθρωπεία τέχνη οὐδεμία· ὅσα τε πρὸς ἱεροῖς ἱκέτευσαν ἢ μαντείοις καὶ τοῖς τοιούτοις ἐχρήσαντο, πάντα ἀνωφελῆ ἦν, τελευτῶντές τε αὐτῶν ἀπέστησαν ὑπὸ τοῦ κακοῦ νικώμενοι. (Θουκυδίδης, Ἱστορίαι, 2. 47.4) Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποδίδει στα Νέα Ελληνικά: Διότι ούτε ιατροί, οι οποίοι, αγνοούντες την φύσιν της ασθενείας, επεχείρουν διά πρώτην φοράν να την θεραπεύσουν, αλλ᾽ απέθνησκαν οι ίδιοι μάλλον, καθόσον και περισσότερον ήρχοντο εις επαφήν με αυτήν, ούτε άλλη καμία ανθρωπίνη τέχνη ηδύνατο να βοηθήση. Ό,τι αφορά εξ άλλου τας προς τους θεούς παρακλήσεις ή τας προς τα μαντεία επικλήσεις και τα τοιαύτα, τα πάντα ήσαν ανωφελή, και επί τέλους οι άνθρωποι, καταβληθέντες από το κακόν, παρητήθησαν αυτών.
Ήταν συνεπώς ανεπαρκείς ακόμη και οι γιατροί, γιατί δε γνώριζαν τι να κάνουν. Ακόμα και η επίκληση στο θεό δε βοηθούσε. Κι ίδιοι οι άνθρωποι, ανήμποροι εγκατέλειπαν τους άλλους ανθρώπους, γιατί κι εκείνοι αδυνατούσαν να τους βοηθήσουν.
Και τότε όπως και τώρα κυκλοφορούσαν θεωρίες συνωμοσίας ότι τάχα οι Σπαρτιάτες δηλητηρίασαν τα πηγάδια των Αθηναίων, για να τους εξοντώσουν μια ώρα αρχύτερα.
Ο λοιμός ακόμη λεγόταν και λοίμη και οι αρχαίοι μας με αυτόν εννοούσαν όχι μόνο την επιδημική αρρώστια, αλλά και τον καταστροφικό άνθρωπο.
Με το λοιμό συνδέεται ο λοιμώδης, ο λοιμικός, ο λοιμογόνος, το λοιμοκαθαρτήριο, το λοιμώττω και η λοίμωξη.
Αντώνυμο το λοιμός είναι η υγεία. Την ευχόμαστε ολόψυχα.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
