Τρεις λέξεις που ακούγονται περίπου το ίδιο, αλλά σημαίνουν κάτι διαφορετικό και έχουν ξεχωριστή ετυμολογική προέλευση. Η ρόδα που περιμένουμε να γυρίσει, το ρόδι της Πρωτοχρονιάς, το οποίο σπάσαμε, για να είναι καρπερή η χρονιά και τα ρόδα τα χειμωνιάτικα. Αυτά τα χαρίσαμε για τις γιορτινές ημέρες σε φίλους και γνωστούς, αλλά περιμένουμε και τα άλλα ρόδα, τα κατεξοχήν λουλούδια της Άνοιξης, να ανθίσουν το Μάη.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη Γεωργάνα
Τρεις λέξεις παρώνυμες με διαφορετική σημασία.
Η ρόδα είναι λατινικής ετυμολογίας. Προέρχεται από το βενετσιάνικο roda, που κι αυτό με τη σειρά του ανάγεται στο λατινικό rota, τον ελληνικό τροχό. Οι Βενετοί, λαός ναυτικός, θαλασσοκράτορες του Μεσαίωνα, ήταν γεμάτοι ναυτικές λέξεις. Βάλαμε στο λεξιλόγιό μας, λοιπόν, και τη ρόδα, αλλά και τη ρότα, τη διαδρομή.
Για κάποιους ίσως γύρισε η ρόδα της τύχης την Πρωτοχρονιά, έπαιξαν ρουλέτα και κέρδισαν. Αν έχασαν, δεν πειράζει, ρόδα είναι και γυρίζει, κάποια άλλη φορά θα κερδίσουν.
Εκτός από τη ρόδα της τύχης, τη ρόδα του λούνα – παρκ έχουμε και τις καρέκλες με ρόδες που πηγαίνουν πέρα – δώθε, τις μπροστινές και πίσω ρόδες των οχημάτων, καθώς και τη ρόδα του κυβερνήτη του πλοίου, που ελπίζουμε να την χειρίζεται επιδέξια, για να οδηγεί το πλεούμενο με ασφάλεια στον προορισμό του.
Όποιος, από την άλλη, έχει ρόδα και κυκλοφορεί, ας σκεφθεί τι φόρους έχει να πληρώσει τη νέα χρονιά για το όχημά του.
Αρχή του χρόνου, όμως, δεν είναι καιρός για απαισιόδοξες σκέψεις. Όλες τις κακές σκέψεις τις διώχνουμε αρόδο, μακριά (από το a roda, που σημαίνει στα ανοιχτά της θάλασσας). Κάποιοι, εξάλλου, είναι καθηλωμένοι σε αναπηρικά καροτσάκια με ρόδες και στερούνται μερικές χαρές της ζωής που για όλους τους άλλους είναι δεδομένες.
Για όλους μπήκε ο καινούργιος χρόνος και σπάσαμε το ρόδι, για μια χρονιά γεμάτη καρπούς, για το γούρι, όπως λέμε. Το ρόιδι ή ρόιδο συναντάται στα μεσαιωνικά ελληνικά ως ροΐδιν από το ρήμα ρέω (= κυλώ, τρέχω, ειδικά για υγρό), λόγω του άφθονου χυμού με τις καθαρτικές ιδιότητες που βγαίνει από τον καρπό του δέντρου.
Όσοι θεωρείτε ότι η τύχη δε σας βοηθά, ελπίζουμε να σπάσει το ρόδι, να πάψει η ατυχία να σας κυνηγά. Αναλογιστείτε, βέβαια, μήπως εσείς οι ίδιοι τα έχετε κάνει ρόιδο με τις δουλειές σας και πρέπει κάτι να αλλάξετε.
Από το ρόδι και τη ροδιά, στα τριαντάφυλλα, τα λεγόμενα ρόδα. Το αρχαίο ρόδον, υπάρχει ήδη στα μυκηναϊκά ελληνικά των πινακίδων της γραμμικής Β” γραφής ως wo-do-we. Πιθανόν είναι περσικής προέλευσης λεκτικός τύπος.
Λουλούδι με μεγάλη ομορφιά γίνεται προσωνύμιο της Παναγιάς ως ρόδο το αμάραντο.
Απ’ τ’ αγκάθι βγαίνει ρόδο λέει ο σοφός λαός μας, για όλα τα ωραία και καλά που προκύπτουν από τα δυσάρεστα. Αλλά και το αντίθετο είναι δυνατό, επειδή δεν υπάρχει αγκάθι χωρίς ρόδο.
Όσο είναι Γενάρης θα σας ευχόμαστε για τη νέα χρονιά. Να είναι γεμάτη από ρόδινες ημέρες σε δρόμους στρωμένους με ροδοπέταλα. Η ρόδα της ζωής να πηγαίνει σε μέρη ροδοστόλιστα και καρποφόρα, τόσο καρπερά σαν την ροδιά με τους ροδόχρωμους ή -αρχαιοπρεπέστερα- ροδόχροες καρπούς.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
