Μετά από 25 χρόνια σε αυτή τη δουλειά ήρθε η ώρα να γίνει πραγματικότητα ένα από τα κρυφά μου όνειρά. Ναι, το ονειρευόμουν να πάρω κάποτε συνέντευξη από τον μεγάλο Μανώλη Μητσιά. Δεν χρειάζεται να αναφερθώ στο βιογραφικό του. Μιλάμε για έναν εκ των κορυφαίων Ελλήνων τραγουδιστών, για έναν από εκείνους που και τα τρισέγγονά μας και βάλε, θα σιγοτραγουδούν τραγούδια τους.
Ο Μανώλης Μητσιάς ήταν και παραμένει κορυφαίος γιατί διαθέτει σπουδαία φωνή, γιατί συνεργάστηκε με τους καλύτερους των καλύτερων και γιατί έλαμπε και εξακολουθεί να ακτινοβολεί και με την απλότητα του χαρακτήρα του!
Σε αυτή τη συνέντευξη, μου άνοιξε την καρδιά του! Μου απαντούσε αυθόρμητα, αυθεντικά! Μιλήσαμε για όλα ή μάλλον σχεδόν για όλα. Και βεβαιώθηκα ότι σωστά πιστεύω πως εκείνοι που ξεχωρίζουν και αφήνουν τη δική τους σφραγίδα σε όλους τους χώρους, είναι εκείνοι που παραμένουν ίδιοι παρότι είδαν το όνομά τους γραμμένο με χρυσά γράμματα!
Συνέντευξη στο Νίκο Αρμένη
Ερ: Θα ξεκινήσω από τις νέες εμφανίσεις σας στο Άλσος με το Διονύση Σαββόπουλο. 50 χρόνια εμφανίσεις! Δεν κουραστήκατε;
Απ: Το Άλσος για μένα είναι μια σημαντική στιγμή για την καριέρα μου, από τις σημαντικότερες γιατί συνεργάζομαι με έναν κορυφαίο δημιουργό. Μετά τον Χατζηδάκι και τον Θεοδωράκη είναι ο τρίτος πόλος της ελληνικής μουσικής για μένα ο Σαββόπουλος. Υπήρξαν πολλοί μεγάλοι δημιουργοί αλλά ήταν μαθητές του Χατζηδάκι και του Θεοδωράκη. Ο Διονύσης υπήρξε ένας αυτόνομος άνθρωπος, με δικό του ήχο, με δικό του καταπληκτικό στίχο, και θεωρώ πολύ σημαντικό ότι δέχθηκε να συνεργαστεί μαζί μου και να συνυπάρξουμε στη σκηνή! Έχουμε βέβαια συνυπάρξει και στο παρελθόν σε συναυλίες.
Ερ: Έχετε συνεργαστεί σχεδόν με όλους τους μεγάλους του ελληνικού πενταγράμμου άλλωστε..
Απ: Σίγουρα, είμαι πολύ τυχερός που συνεργάστηκα με πολλούς αλλά και τώρα με το Διονύση. Τυχερός που συνεργάστηκα με το Μάνο Χατζηδάκι, με το Μίκη, με το Μούτση, τον Κηλαηδόνη, με όλους αυτούς τους μεγάλους…
Ερ: Θυμάστε την πρώτη φορά που τραγουδήσατε μπροστά σε κοινό;
Απ: Ναι, βέβαια. Ήταν στη Θεσσαλονίκη, πριν κατέβω στην Αθήνα. Συμμετείχα και σε χορωδίες αλλά ήμουν με άλλους πενήντα ανθρώπους.. Όταν βρέθηκα πρώτη φορά μόνος, από ανάγκη τραγούδησα γιατί είχε αρρωστήσει ο σολίστας της χορωδίας και ήταν μια συναυλία θυμάμαι, το Άξιον Εστί του Θεοδωράκη. Οπότε είπε ο μαέστρος «εσύ θα τραγουδήσεις». Είχα τρακ βεβαίως. Τα κατάφερα φαίνεται καλά και μετά καθιερώθηκα εγώ ως σολίστας της χορωδίας και έτσι ξεκίνησε η καριέρα μου μετά. Μετά από διαφορετικές ανάγκες, πήγα σε μία μπουάτ. Εκεί άρχισα να τραγουδάω για 20-30 φίλους, έγινε πολύ γνωστό στη Θεσσαλονίκη. Έκτοτε πήγαινα σε διάφορες μπουάτ και τραγουδούσα, είχα πάρει τον αέρα του κοινού.
Ερ: Σήμερα έχετε τρακ όταν τραγουδάτε μπροστά σε κοινό;
Απ: Πάντα έχω ένα τρακ γιατί θέλω το αποτέλεσμα που θα βγει να είναι πολύ καλό, θέλω όλο το πρόγραμμα να είναι πολύ καλό.
Ερ: Σας έχει συμβεί να έχει τελειώσει η βραδιά και να μην αισθάνεστε καλά με αυτό που δώσατε στον κόσμο;
Απ: Βεβαίως. Πολλά βράδια.. Ο κόσμος δεν το καταλαβαίνει βέβαια αλλά εγώ ξέρω πότε είμαι καλός και πότε δεν είμαι πολύ καλός. Το αισθάνομαι.. Στεναχωριέμαι λίγο αλλά ξέρεις είναι και θέματα υγείας τα οποία σε αναγκάζουν να μην είσαι πολύ καλός μερικές φορές.
Ερ: Πάντως τα νυχτερινά κέντρα διασκέδασης, έτσι όπως τα έχουμε στον τόπο μας, δεν υπάρχουν αλλού. Και μόνο οι Έλληνες τραγουδιστές κάνουν τόσες πολλές εμφανίσεις..
Απ: Θυμάμαι όταν ξεκίνησα στις μπουάτ τραγουδάγαμε 6-7 ημέρες την εβδομάδα και κάναμε δύο παραστάσεις τη βραδιά. Είναι ελληνικό φαινόμενο και όταν είχα πάει στην Αμερική για να τραγουδήσω, θυμάμαι ότι εκεί είχαμε 1-2 ρεπό την εβδομάδα αλλά σίγουρα δουλεύαμε τα Σάββατα. Και έλεγα “πώς γίνεται η Ελλάδα να διασκεδάζει κάθε βράδυ..”. Ε, ήρθε η εποχή που η παγκόσμια οικονομία, ανάγκασε και τους Έλληνες να βγαίνουν μόνο Σάββατα συνήθως, και Παρασκευές δύσκολα.
Ερ: Και παράλληλα οι Έλληνες τραγουδιστές βγάζατε πολλούς δίσκους. Βγάζατε το ψωμί σας από τη δισκογραφία, σωστά;
Απ: Ήταν φουλ η δισκογραφία τότε. Σήμερα δεν υπάρχει, έχουν καταργηθεί οι δισκογραφικές εταιρείες. Είναι ανύπαρκτες, δεν παρουσιάζουν τίποτε.. Είναι ένα πρόβλημα αυτό γιατί εγώ που ήθελα να παρουσιάσω μια ολοκληρωμένη δουλειά, μόνο μέσα από τη δισκογραφία – το δίσκο, το cd – μπορούσα να την παρουσιάσω. Σήμερα δυστυχώς βγαίνει ένα τραγούδι στη χάση και στη φέξη και μέσα από το youtube ή γενικώς από το διαδίκτυο μαθαίνει ο κόσμος τα τραγούδια. Αλλά δεν είναι όμως αυτό το θέμα. Δεν μου αρέσει γιατί δεν υπάρχει μια ολοκληρωμένη δουλειά, με ενιαίο στιχουργό, να έχει ένα νόημα, να έχει ένα story..
Ερ: Πότε λέτε είχε τη δυνατότητα ένας τραγουδιστής να ξεχωρίσει; Τότε ή τώρα;
Απ: Στα δικά μας τα χρόνια που ήταν και πιο δύσκολα τα τραγούδια. Σήμερα με το διαδίκτυο καθένας, και ψώνιο να είναι, παρουσιάζει ένα τραγούδι είναι δεν είναι καλό. Λείπουν σήμερα οι μεγάλοι. Πού είναι οι ποιητές οι μεγάλοι να μελοποιηθούν σήμερα; Που είναι ο αντίστοιχος Ελύτης, ο αντίστοιχος Γκάτσος; Δεν υπάρχουν σήμερα. Γιατί δεν το σηκώνει η εποχή μας. Σηκώνει τραγουδάκια να τα ακούσεις για ένα μήνα και μετά να βγει άλλο τραγουδάκι.. Καταναλωτικά προϊόντα έγιναν τα τραγούδια.
Ερ: Για τα talent shows που βλέπουμε στην τηλεόραση, ποια είναι η γνώμη σας;
Απ: Κοίταξε τι γίνεται, είναι ένας τρόπος τα παιδιά να προβληθούν. Δεν είμαι εναντίον αλλά ούτε και υπέρ. Δεν έχουν άλλο τρόπο να προβληθούν τα παιδιά. Πώς θα ακούσεις ένα τραγουδιστή αν είναι καλός ή όχι; Αρκεί όμως το αποτέλεσμα να είναι πολύ καλό. Αυτό όμως που με προβληματίζει είναι οι πρώτοι τι γίνονται..; Χάνονται.. Δεν υπάρχει εταιρεία.. Αυτό που λέγαμε..Αν υπήρχε εταιρεία θα τους έπαιρνε και θα τους αξιοποιούσε.
Ερ: Εσείς πότε ανακαλύψατε ότι έχετε καλή φωνή, ότι έχετε αυτό το χάρισμα από το Θεό;
Απ: Δεν ξέρω. Ασυνείδητα. Δεν είπα ότι έχω χάρισμα. Εγώ από μικρό παιδί τραγουδούσα, με έβαζαν εκεί στο χωριό μου να λέω τραγούδια..
Ερ: Όταν σας ρωτούσαν “τι θα γίνεις όταν μεγαλώσεις;”, απαντούσατε τραγουδιστής;
Απ: Ποτέ. Σπουδές ήταν το όνειρο, σπουδές. Παρόλο που από μικρό παιδί ήμουν μέσα στη μουσική, γιατί ο πατέρας μου είχε στο χωριό μου ένα καφενείο και άκουγα δημοτικούς τραγουδιστές και τους θαύμαζα. Αλλά μου άρεσε πολύ και η βυζαντινή μουσική, από μικρός πήγαινα στην εκκλησία, έψελνα μέχρι τα 18 – 20 χρόνια μου, μου άρεσε πολύ. Πιο πολύ το όνειρό μου ήταν να γίνω ένας καλός ψαλτής.. Έβλεπα και τους μεγάλους ψάλτες στη Θεσσαλονίκη τότε, τον Ταλιαδώρο, τον Καραμάνη, τους θαύμαζε ο κόσμος πολύ! Ήταν όμως άλλα χρόνια, άλλος κόσμος. Δεν ήξερα ότι θα γίνω τραγουδιστής, όχι. Από ανάγκη έγινα. Παρόλο που όλοι οι φίλοι μου με έβαζαν να τραγουδάω στις παρέες, στο χωριό τραγουδούσαμε, στη Θεσσαλονίκη μετά όταν πήγα να σπουδάσω και εκεί τραγουδούσα.. Ντάξει.. αλλά ποτέ δεν σκέφτηκα να γίνω επαγγελματίας τραγουδιστής.. Οι φίλοι με έσπρωξαν..
Ερ: Θα το πω έτσι ακριβώς όπως το λέει ο κόσμος. Αισθανθήκατε ποτέ ότι καβαλήσατε το καλάμι;
Απ: Όχι, δεν το αισθάνθηκα αυτό γιατί δεν έκανα κάτι το εξεζητημένο ποτέ. Ήμουν πάντα αυτός που ήμουν και πριν γίνω τραγουδιστής. Τους ίδιους φίλους που είχα πριν τους έχω και τώρα. Και αν ποτέ ο κόσμος το ένιωσε αυτό ζητάω συγνώμη.
Ερ: Αυτοκριτική κάνατε όμως…;
Απ: Καλλιτεχνικά ναι. Παίζει ρόλο και το κοινό. Ένα πολύ θερμό κοινό θα με οδηγήσει να υπερβάλλω εαυτόν που λέμε..
Ερ: Ο γιος σας, ο Μίλτος τραγουδιστής δεν έγινε…
Απ: Όχι.
Ερ: Πώς κι έτσι; Έχουμε δει πολλούς γόνους πετυχημένων καλλιτεχνών να ακολουθούν τον ίδιο δρόμο.
Απ: Ναι αλλά ποτέ κανένας γόνος δεν έγινε καλύτερος του πατέρα. Μην πούμε ονόματα.. Πολύ σπάνια.. Από τα μεγάλα ονόματα που υπήρξαν στην γενιά μου και πριν, οι γιοι, τα παιδιά, δεν έγιναν τόσο μεγάλοι. Γιατί δυστυχώς το παιδί έχει να συγκριθεί πάντα με τον πατέρα. Ο Μίλτος παρότι έκανε πιάνο κάποια στιγμή, πήγε να την κάνει προς τα εκεί.. Του λέω τότε «άστο, μην το ψάχνεις, κάνε κάτι άλλο, πάντα θα συγκρινόμαστε..».
Ερ: Αν τα εγγόνια σας, ο Μανωλάκης ή ο Μιχαήλ, έχουν ταλέντο στο τραγούδι, τι θα κάνατε;
Απ: Αν έχουν ταλέντο, δεν θα τους αποτρέψω. Αν έχουν ταλέντο… Είναι ακόμα μικροί, παρόλο που φαίνεται ότι έχουν ταλέντο και οι δύο. Όχι, δεν θα τους αποτρέψω. Ο Μίλτος δεν είχε τόσο ταλέντο για να είμαι ειλικρινής. (γέλια..) Και του είπα «άστο, κάνε κάτι άλλο που θα σου αρέσει». «Θα κάνω κάτι” μου είπε, “που έχει σχέση με την καλλιτεχνία και θα γίνω οδοντίατρος». Κάνε ό,τι καταλαβαίνεις του είπα.
Ερ: Έψαξα να βρω τραγούδια που έχετε γράψει εσείς και βρήκα μόνο ένα. Μόνο ένα σε στίχους και μουσική δική σας. Πώς κι έτσι;
Απ: Δεν ήθελα ποτέ.. Με αυτούς που συνεργάστηκα ήταν πολύ μεγάλοι όλοι. Ο Χατζηδάκις, ο Θεοδωράκης, όπως είπα ο Μούτσης, ο Μικρούτσικος, ο Κηλαηδόνης, ο Κραουνάκης, ο Γκάτσος. Όλοι μου έδωσαν τόσο σημαντικά τραγούδια που τα δικά μου θα ήταν χειρότερα από τα δικά τους. Τι να κάνω; Να κάτσω να ανταγωνιστώ αυτούς τους μεγάλους; Δεν είχα άλλωστε αυτό το τόσο μεγάλο ταλέντο. Ούτε για άλλους τραγουδιστές έγραψα ποτέ. Μου έβαλαν “στοπ” οι προηγούμενες συνεργασίες σε αυτό..
Ερ : Υπήρχε κάποιος αυτά τα τεράστια ονόματα που του είχατε αδυναμία;
Απ: Στο Χατζηδάκι και στο Γκάτσο. Σε αυτούς του δύο. Αυτοί δηλαδή μου έδωσαν μεγάλο παράσημο να συνεργάζομαι μαζί τους. Με το Χατζηδάκι είμαι ο μόνος τραγουδιστής στην Ελλάδα που έκανε τρεις δίσκους πρώτη εκτέλεση, και είχα και τέταρτο πριν πεθάνει. Ο Γκάτσος έγραψε για μένα πάνω από 100 τραγούδια! Αριθμός ρεκόρ! Δεν το έκανε ούτε η Μούσχουρη, ούτε ο Μπιθικώτσης, μόνο εγώ. Αυτοί οι δύο σπουδαίοι και μεγαλύτεροι για μένα στο χώρο του τραγουδιού. Και ο Μίκης! Με το Μίκη έκανα τρεις δίσκους. Την Πολιτεία Γ, τη Θεία Λειτουργία, ένα άλλο με το Λευτέρη Παπαδόπουλο. Σημαντικά πράγματα έκανα, συν τα άλλα τραγούδια που είπα και τις άπειρες συναυλίες που με πήρε ο Μίκης σε όλο τον κόσμο. Από την Αμερική, σε όλη την Ελλάδα, το Άξιον Εστί, στο Ηρώδειο κλπ. Αυτά ήταν πολύ τιμητικά για εμένα και μακάρι να τα ζήσουν και άλλοι τραγουδιστές.
Ερ: Νέος Μίκης πάντως δεν υπάρχει…
Απ: Όχι. Δύσκολο..
Ερ: Από τους σύγχρονους συνθέτες, υπάρχει κάποιος που ξεχωρίζετε;
Απ: Η τελευταία φουρνιά, οι απόγονοι του Μίκη δηλαδή, ο Θάνος ο Μικρούτσικος και ο Σταμάτης ο Κραουνάκης. Μετά βγήκε η ομάδα των τραγουδοποιών. Αυτοί οι οποίοι γράφανε ωραία τραγούδια και τα τραγούδαγαν και οι ίδιοι. Οι μεγάλοι συνθέτες πήραν έργα, ποιήματα, τα οποία τα μελοποιήσανε. Από τους τραγουδοποιούς σημαντικοί είναι οι αδερφοί Κατσιμίχα, ο Ορφέας ο Περίδης, ο Σωκράτης ο Μάλαμας, ποιον να θυμηθώ τώρα.. Και βέβαια ο Λαυρέντης ο Μαχαιρίτσας. Ήταν σημαντικοί τραγουδοποιοί. Έγραψαν πολύ ωραία τραγούδια!
Ερ: Υπήρξαν και αυτοί που έγραψαν αυτά που λέμε σουξεδάκια…
Απ: Ναι, εντάξει, μέσα είναι όλα αυτά.. Εγώ έμεινα στη φουρνιά αυτή. Έγραψαν αυτοί οι τραγουδοποιοί ωραία τραγούδια. Από όλους αυτούς όμως λείπει ένα έργο σημαντικό και θα ήταν κορυφαίοι. Τίποτα άλλο. Λείπει μια Ρωμιοσύνη, λείπει ένα Άξιον Εστί, ένας Επιτάφιος. Εννοώ ένα ενιαίο μεγάλο έργο για να ανήκουν στην κατηγορία των κορυφαίων
Ερ: Μήπως εξαντλήσαμε τα ποιήματα προς μελοποίηση;
Απ: Πάντα υπάρχουν… Ο Σπανός υπήρξε επίσης μεγάλος συνθέτης, με τεράστια προσφορά στα ελληνικά γράμματα, με τρεις ανθολογίες και έναν Καβάφη που τραγούδησα εγώ. Αυτοί είναι οι μεγάλοι δημιουργοί!
Ερ: Κάποιοι θεωρούνται πετυχημένοι γιατί πούλησαν πολλούς δίσκους, σωστά;
Απ: Όχι, δεν είναι αυτό. Δεν είναι απόλυτο. Υπήρξαν και άλλοι που πούλησαν και μετά δεν έκαναν τίποτα και χάθηκαν. Δεν τους θυμάται κανείς. Η απότομη και μεγάλη πώληση δίσκων δεν σε καταξιώνει. Δηλαδή ο πιο εμπορικός δίσκος ποιος είναι; Είναι του Χατζηδάκι “Το χαμόγελο της Τζοκόντα”, πούλησε εκατομμύρια.. Ποιοι είναι οι πιο εμπορικοί συνθέτες; Ο Τσιτσάνης.. πουλάει 100 χρόνια.. Ο Βαμβακάρης.. Αυτοί είναι.
Ερ: Υπάρχουν τραγούδια που έχετε απορρίψει να πείτε;
Απ: Ναι, πολλά.
Ερ: Υπάρχει και κάποιο που έγινε μετά επιτυχία;
Απ: Βεβαίως, βεβαίως. Δεν το μετάνιωσα όμως, δεν με ενδιέφερε. Αυτό που ήταν γραμμένο για εμένα αλλά δεν με άφηνε η εταιρεία ήταν ο “Άγιος Φεβρουάριος” του Μούτση. Γράφτηκε για μένα από το Δήμο και η εταιρεία μου, επειδή είχα συμβόλαιο για τρία χρόνια, δεν με άφηνε. Και έτσι ο Δήμος το έδωσε στο Μητροπάνο και καλά έκανε, το είπε πολύ ωραία! Αλλά μετάνιωσα που δεν το είπα εγώ γιατί ήταν για μένα. Γιατί θεωρώ τον “Άγιο Φεβρουάριο” εξαιρετικό δίσκο!
Ερ: Υπάρχει κάποιο τραγούδι που σας συγκινεί;
Απ: Κοίταξε, πολλά τραγούδια όταν τα λέω έρχονται στη μνήμη μου σκηνές και εικόνες. Σίγουρα το πρώτο μου τραγούδι, “η Ελευσίνα” με συγκινεί πάντα. Και το “Με ένα παράπονο”. Θυμάμαι ακριβώς την αγωνία που είχα πώς θα μπω στη διαδικασία, πώς θα μπω στην εταιρεία. Τις δύσκολες οικονομικές στιγμές που πέρναγα εδώ στην Αθήνα να περιμένω τη σειρά μου. Πάντα έρχονται μνήμες, εικόνες που με συγκινούν.
Ερ: Στα λεγόμενα “μπουζούκια” στην νυχτερινή Αθήνα δεν σας είδαμε..
Απ: Δεν πήγα. Πήγα μια φορά μόνο από περιέργεια να δω πώς είναι. Όταν κατέβηκα πρώτη φορά στα Δειλινά στην παραλία, κατέβηκα με τον Χάρυ Κλύν και το Μητροπάνο αλλά κάναμε άλλο πράγμα, δεν κάναμε τα λεγόμενα μπουζούκια. Αρχίζαμε νωρίς, 10 η ώρα, είχαμε φτηνές τιμές, ήταν σαν μεγάλη μπουάτ. Μια φορά πήγα στη Φαντασία που με παρακάλαγε ο επιχειρηματίας και συνεργάστηκα με σπουδαίους λαϊκούς τραγουδιστές. Ντάξει.. δεν μου άρεσε εμένα η ατμόσφαιρα, όχι τίποτα άλλο. Η ατμόσφαιρα με τα λουλούδια κλπ.. Και έφυγα.
Ερ: Το κατακρίνετε σαν είδος διασκέδασης;
Απ: Καθόλου, ούτε κατά διάνοια. Πιστεύω ότι η παρουσία και η προσωπικότητα του τραγουδιστή επάνω στην πίστα επιβάλλει τις εκδηλώσεις του κοινού. Δηλαδή εμένα μου πετάξανε λουλούδια αλλά ποτέ δεν μου τα πετάξαν με τα καλάθια στο κεφάλι, έχει διαφορά αυτό. Ούτε έσπαγαν πιάτα..
Ερ: Την πρώτη φορά που τραγουδήσατε στο Ηρώδειο τη θυμάστε;
Απ: Δεν το περίμενα για να είμαι ειλικρινής. Ήταν αρχές του ’70, σε μια συναυλία που είχε γίνει. Είχα συγκινηθεί, δεν το περίμενα να εμφανιστώ.. Βέβαια πιο πολύ συγκινήθηκα όταν εμφανίστηκα στο Ηρώδειο μόνος μου, στα 40 χρόνια, που γέμισε! Είχαν προπωληθεί τα εισιτήρια μέσα σε μιάμιση μέρα. Οι υπεύθυνοι του Ηρωδείου μου είπαν ότι ήταν ρεκόρ, ότι σπάνια συμβαίνει. Και όταν τραγούδησα, ένιωσα πραγματικά συγκίνηση γιατί από εκεί έχουν περάσει καταξιωμένοι άνθρωποι, πιο μεγάλοι από εμένα. Αυτές είναι οι στιγμές που μένουν!
Ερ: Τώρα που τα σκέφτεστε όλα αυτά, λέτε υπήρχε ποτέ πιθανότητα να μην γίνετε τραγουδιστής;
Απ: Σου είπα.. Εγώ θα πήγαινα για σπουδές στη Θεσσαλονίκη. Και για να γίνω τραγουδιστής ήθελα το ΟΚ από σημαντικούς ανθρώπους. Δεν πήγα να γίνω τραγουδιστής γιατί μου τη βάρεσε η τρέλα μου ή το ψώνιο μου. Όταν ήμουν άπειρος στη Θεσσαλονίκη, ήρθαν και με ακούσαν διάφοροι από την Αθήνα. Το 1968 πήγα στο Βραχάτι να δω το Μίκη που ήταν περικυκλωμένος, για να μου πει αν αξίζω ή δεν αξίζω να γίνω τραγουδιστής. Δεν ήθελα να γίνω τραγουδιστής να παίρνω ένα μεροκάματο στα λαϊκά μαγαζιά. Ήθελα να γίνω τραγουδιστής, να κάνω καριέρα! Και ήθελα πάντα να πάω στην πιο μεγάλη εταιρεία. Με ήθελαν πάντα δύο εταιρείες, και η Λύρα και η Μίνος. Και είπα όχι. Είπα θα πάω στη μεγάλη Columbia, εκεί που ήταν ο Χατζηδάκις, που ήταν ο Θεοδωράκης, ο Μούτσης, οι μεγάλοι δημιουργοί, ο Μπιθικώτσης, ο Καζαντζίδης, εκεί ήθελα να πάω πάντα, με τους μεγάλους. Όταν μου έδωσε ο Μίκης το ΟΚ και μου έδωσε και τέσσερα τραγούδια μάλιστα να πω, αυτά τα τραγούδια του Ανδρέα, το “Είμαστε Δυο Είμαστε Τρεις”, μου τα έδωσε να τα πω πρώτη εκτέλεση, αλλά δεν μπορούσα να φύγω λόγω χούντας στο εξωτερικό. Τότε λοιπόν είπα ότι θα γίνω επαγγελματίας τραγουδιστής, ότι θα κάνω καριέρα. Διαφορετικά θα το είχα εγκαταλείψει.
Ερ: Είχατε κι εσείς αντιστασιακή δράση εκείνα τα χρόνια. Πόσο σας δυσκόλεψε αυτό;
Απ: Ήταν δύσκολα χρόνια γιατί εγώ, επειδή ακριβώς είχα αυτή την καταδίκη από το στρατοδικείο – ήμουν στο μεγαλύτερο στρατοδικείο στην Ελλάδα από την υπόθεση Χαλκίδη στη Θεσσαλονίκη – μου ήταν δύσκολο να κινούμαι ελεύθερα. Είχα τις παρακολουθήσεις της Αστυνομίας, έδινα παρόν στο οικείο αστυνομικό τμήμα μια φορά την εβδομάδα – έτσι ήταν η απόφαση του στρατοδικείου – ήταν λίγο δύσκολο. Και στο Στρατό μετά υπέφερα λίγο στην αρχή, δεν μου έδιναν άδειες, δεν..δεν.. Αλλά πήγαν όλα καλά, δόξα το Θεό, δεν έχω παράπονο.
Ερ: Παρότι από αριστερή οικογένεια είναι γνωστό ότι έχετε αδερφική φιλική σχέση με τον Αντώνη Σαμαρά. Πώς γίνεται;
Απ: Δεν έχει σημασία.. Ήταν οι παππούδες μας πολύ φίλοι. Ο Αντώνης ήρθε σαν θαυμαστής να με ακούσει στη μπουάτ και γίναμε φίλοι. Δεν το ξέραμε ότι οι παππούδες μας ήταν φίλοι. Γίναμε φίλοι.. Ερχόταν την εποχή της χούντας κάθε βράδυ στην Πλάκα, στο Ζουμ, στην Αρχόντισσα. Βγαίναμε μετά και καταλάβαμε ότι το παρελθόν μας είχε φιλική σχέση όταν ένα βράδυ ήρθε να με γνωρίσει κάποιος αντιστασιακός της χούντας στο σπίτι του θείου του στην Κηφισιά. Και εκεί ήρθε ο Δημήτρης Ζάννας από τη Θεσσαλονίκη, ο ξάδερφός του, ο μετέπειτα Δήμαρχος Θεσσαλονίκης ο οποίος με ήξερε από μικρό παιδάκι. Ο παππούς μου και ο πατέρας του λοιπόν ήταν πολύ φίλοι. Μείναμε έτσι άφωνοι και οι δυο.. Μετά δεθήκαμε πιο πολύ. Τον αγαπώ πολύ τον Αντώνη, τον θαυμάζω πολύ σαν πολιτικό.
Ερ: Έκανε κάτι ποτέ με το οποίο διαφωνήσατε στην πολιτική του διαδρομή;
Απ: Ναι, διαφώνησα κάπου στην αρχή. Και του το είχα πει. Δεν έχει σημασία. Εκείνος ξέρει καλύτερα. Πριν από όλα για μένα είναι σημαντικό ότι είναι έντιμος. Αυτό που λείπει από την πολιτική σκηνή της χώρας, η εντιμότητα. Και πάντα ό,τι έκανε το έκανε για το καλό της πατρίδας. Είναι πατριώτης ο Αντώνης.
Ερ: Σαν πρωθυπουργός έκανε κάτι που δεν σας άρεσε;
Απ: Του έκανα κριτική πολλές φορές αλλά μου έλεγε ότι μερικά πράγματα δεν είναι έτσι όπως τα βλέπεις, είναι δύσκολα. Είχε πιέσεις.. Εγώ δεν συμμετείχα τα πολιτικά, ούτε σε συναυλία έπαιρνα τον Αντώνη ακριβώς για να μην πουν κουβέντα..
Ερ: Αλήθεια, σκεφτήκατε ποτέ να ασχοληθείτε με την πολιτική;
Απ: Ποτέ. Μου προτάθηκε πολλές φορές από πολλά κόμματα. Δεν ταιριάζω, δεν μπορώ. Για να είσαι πολιτικός πρέπει να λες και ψέματα, εγώ δεν μπορώ. Με τον Αντώνη ταιριάξαμε λόγω φιλίας και παιδικών χρόνων θα έλεγα.. Τα καλύτερα μου χρόνια στη δισκογραφία τα πέρασα με τον Αντώνη, κάθε βράδυ να ξενυχτάμε. Και στην Αμερική που πήγα ήρθε και με είδε.. Και γι’αυτό έγινε και νονός του παιδιού μου σε ένδειξη φιλίας.
Ερ: Είναι καλός νονός;
Απ: Πολύ καλός! Τον αγαπώ πολύ. Πέραν τον κομματικών μου διαφορών που μπορεί να είχα κάποτε με τον Αντώνη, μετά η πορεία της ζωής έδειξε ότι τα κόμματα, οι πολιτικές δεν διαφέρουν. Διαφέρουν μόνο τα συμφέροντα που έχει το κάθε κράτος, η κάθε χώρα και το κάθε κόμμα
Ερ: Η χώρα μας πέρασε περιπέτεια. Καθαρίσαμε;
Απ: Όχι. Και φοβάμαι ότι μας περιμένουν και χειρότερα πράγματα στην εξωτερική πολιτική. Σε σχέση με την Τουρκία δηλαδή φοβάμαι. Δεν ξέρω τι θα γίνει αλλά πιστεύω ότι η παρουσία του Αντώνη πρέπει να είναι συνεχώς στα πολιτικά πράγματα του τόπου. Αυτό που λένε εντάξει, έγινε πρωθυπουργός, ας κάνει στην άκρη, δεν είναι σωστό, δεν είναι έτσι τα πράγματα. Η Ελλάς δια μέσου των αιώνων διεσώθη από σημαντικούς ανθρώπους, όχι από παρέες αλλά από συγκεκριμένα άτομα. Κάποια στιγμή, κάποιος έλαμψε δια της παρουσίας του, με τον πατριωτισμό του, και σωθήκαμε. Δυστυχώς σαν Έλληνες δεν μονοιάζουμε. Δεν μονοιάζουμε. Μακάρι είχαμε μονοιάσει. Και αυτό το κακό το έχουμε από την αρχαιότητα.
Ερ: Λέτε να ήταν λύση κυβέρνηση συνεργασίας πολλών δυνάμεων;
Απ: Συμφωνώ. Μακάρι να γίνει μια οικουμενική..
Ερ: Ποιο λέτε είναι το μεγαλύτερο μας πλεονέκτημα σαν λαός;
Απ: Ότι είμαστε έξυπνοι, ότι είμαστε ατίθασοι. Πολλές φορές είναι πλεονέκτημα να είναι κανείς ατίθασος γιατί μέσα από τη δημιουργικότητα που μπορεί να έχει ένας άνθρωπος ατίθασος, μπορεί να βγουν σπουδαία πράγματα.
Ερ: Το μεγάλο μας μειονέκτημα;
Απ: Ότι δεν συμβιβαζόμαστε, δεν μονοιάζουμε. Και ξεχνάμε εύκολα. Έχουμε αυτόν τον ωχαδερφισμό.. Ωχ αδερφέ.. δεν πειράζει. Κάποια πράγματα πρέπει να τα θυμόμαστε, να μην τα ξεχνάμε. Οι υπεύθυνοι να τιμωρούνται, να μην συγχωρούνται, για παραδειγματισμό. Και να δίνουμε το παράδειγμα και στις επόμενες γενιές.
Ερ: Είστε αισιόδοξος πάντως ότι θα πάνε καλύτερα τα πράγματα;
Απ: Σίγουρα θα πάνε καλύτερα. Θα τα καταφέρουμε μωρέ.. η φυλή μας έχει αυτό το DNA που δεν έχουν άλλοι λαοί.. και είμαστε και σε μια χώρα που η κλιματολογικές συνθήκες μας ευνοούν να έχουμε ενέργεια. Αυτός ο ήλιος εδώ..! Πας στο εξωτερικό και οι βροχές, οι καταιγίδες και τα χιόνια σε κάνουν να κοιμάσαι.. Εδώ έρχεσαι και ανοίγει η ψυχή σου!
Ερ: Εκτός από τον Αντώνη Σαμαρά, υπάρχει άλλος πολιτικός που ξεχωρίζετε;
Απ: Περάσανε καλοί πολιτικοί από τη γενιά του Αντώνη. Για μένα σημαντικός ήταν ο Νίκος ο Κωνσταντόπουλος. Έμεινε στην άκρη, δεν ξέρω γιατί. Ήταν ένας σημαντικός πολιτικός από το χώρο της Αριστεράς. Και τώρα ο Κυριάκος ο Μητσοτάκης.. Έχει ξεκινήσει πολύ καλά, δουλεύει πολύ!
Ερ: Αν σας ρωτήσει κάποιος αν είστε αριστερός ή δεξιός τι θα του απαντήσετε;
Απ: Α, δεν ξέρω σήμερα τι είμαι.. (γέλια) Έχουν γκρεμιστεί πολλοί μύθοι. Και τελευταία φορά αυτό που είδα στην τηλεόραση και με συγκλόνισε ήταν όταν εορτάστηκε η επέτειος της πτώσης του τείχους του Βερολίνου. Η σκηνή που είδα, τον κόσμο να χτυπά με τις βαριοπούλες για να πέσει το τείχος, με συντάραξε μέσα μου. Και είπα κοίταξε πόσο υποφέρουν αυτοί οι άνθρωποι και εμείς από εδώ λέγαμε τι ωραία που περνάνε.. Αυτή την εντύπωση είχαμε και αυτοί υποφέρανε. Βέβαια, είχα πάει ένα ταξίδι στο ανατολικό μπλοκ και τα είδα τα πράγματα πώς ζούνε και είπα κάτσε, άλλα τα μάτια του λαγού και άλλα της κουκουβάγιας. Μόλις τα είδα στη Βουλγαρία και στο ανατολικό Βερολίνο που πρόλαβα να πάω σε μια συναυλία με το Γιάννη το Μαρκόπουλο το ’80 και είδα τις συνθήκες εκεί, είπα αμάν! Και αυτομάτως αναλογίστηκα μετά, πόσοι άνθρωποι θυσιάστηκαν, πόσοι καταστραφήκανε. Είναι μια ουτοπία. Το τείχος μου έκανε μεγάλη εντύπωση μετά από χρόνια που το είδα.. Τρελάθηκα! Συγκλονιστική στιγμή στην ιστορία της ανθρωπότητας. Κι εμείς λέγαμε τι καλά που περνάνε..
Ερ: Έτσι λέτε περίμενε ο κόσμος ότι θα περνούσε καλά και επί ΣΥΡΙΖΑ;
Απ: Μπορεί.. Τα πολλά τα λόγια, τα πολλά τα «θα». Ο γυμνασιάρχης μας την τελευταία ημέρα όταν τελείωσα το νυν λύκειο, μας είπε να μην λέτε «θα» στη ζωή σας ποτέ. Γιατί οι Κινέζοι έχουν μια παροιμία που λέει ότι “ο δρόμος του «θα» οδηγεί στην πόλη του «ποτέ»”. Και το έχω πάντα αυτό σαν παράδειγμα στη ζωή μου. Όταν ακούς θα..θα..θα, να κάνεις στην άκρη, φύγε. Τάξανε πολλά λοιπόν στον κόσμο. Ο ελληνικός λαός άκουσε πολλά ψέματα όλα αυτά τα χρόνια. “Η Ελλάδα ανήκει στους Έλληνες”, “οι βάσεις του θανάτου φεύγουν”, “εμείς θα βαράμε τα νταούλια και θα χορεύουν οι αγορές”, “λεφτά υπάρχουν..”. Όλα αυτά ειπώθηκαν και ξεγέλασαν τον ελληνικό λαό. Τι να πιστέψω λοιπόν; Πάντα όμως θυμάμαι μια φράση του Χαρυ Κλυν, του σπουδαίου Χάρυ Κλυν που είχε πει το ’81 όταν ανέλαβε το ΠΑΣΟΚ και άρχισε όλα τα «θα». Έκανε ένα δίσκο τότε και είπε με το ύφος το μάγκικο «άμα λάχει ναούμε αυτή η χώρα δεν σώζεται με τίποτα». Ήταν μεγάλη κουβέντα… Δεν σώθηκε η χώρα, βουλιάξαμε, πήγαμε σε 3-4 μνημόνια.. Ο Αντώνης είπε όχι στο πρώτο μνημόνιο που ήταν λάθος συνταγή. Το είπε.
Ερ: Ναι αλλά ψήφισε και εκείνος μνημόνιο..
Απ: Τον αναγκάσανε..
Ερ: Να επιστρέψουμε στα της μουσικής. Θα ήθελα να μου πείτε μια ιστορία που δεν την ξέρει ο κόσμος. Μια ιστορία από αυτές που ζήσατε κοντά σε αυτούς τους πολύ σπουδαίους..
Απ: Ιστορίες πολλές κάθε μέρα, στο μεγάλο τραπέζι του Φλόκα που είχα την τύχη να είμαι δεκτός στο τραπέζι αυτό καθώς πήγαινα όποτε ήθελα να πιω ένα καφέ. Η μεγάλη ιστορία είναι το μεγαλύτερο ταξίδι της ζωής μου που έκανα με τον Γκάτσο από εδώ μέχρι το Αγρίνιο. Όλη την ημέρα, ένα 24ωρο με τον Γκάτσο. Πηγαίναμε για συναυλία εκεί, στα Παπαστράτεια. Μεταπολίτευση, και είχα τον Γκάτσο που ήθελε να έρθει μαζί μου να δει τη συναυλία που θα ήμαστε καμιά 30αριά τραγουδιστές. Και είχαμε μια περιπέτεια στο αυτοκίνητο, πάθαμε ζημιά στο δρόμο κλπ.. Ήθελε να περάσει από το Αγρίνιο, από το χωριό, να δει και δυο γατάκια που είχε χαρίσει.. Είναι μια σκηνή λοιπόν του παρουσιαστή της συναυλίας στο γήπεδο του Παναιτωλικού. Του είχα πει σε παρακαλώ μην πεις ότι είναι εδώ ο Γκάτσος γιατί δεν θέλει. Σαν να του είπα πες. Βέβαια ο Γκάτσος το έκανε μετά μυθιστόρημα όταν τα έλεγε στο Χατζηδάκι την επόμενη ημέρα. Έλεγε “και που λες Μάνο ο παρουσιαστής – ο Κώστας Βενετσάνος ήταν – είπε κυρίες και κύριοι είναι μαζί μας ο αντιστασιακός ποιητής, και είπα «αμάν είναι εδώ ο Ρίτσος».. Αλλά είπε ότι είναι εδώ ο Νίκος Γκάτσος.. Και τα βλέμματα του στρατιωτικού διοικητή Στερεάς Ελλάδας και της Χωροφυλακής με κοίταζαν περίεργα μωρέ Μάνο..”. Παραμύθια του Γκάτσου όλα αυτά.. Το θέμα είναι ότι όλη αυτή την ιστορία την έζησα όπως και άλλα.. Ο Γκάτσος έκανε ένα μυθιστόρημα έτσι ωραίο, γιατί να ξέρεις δεν ταξίδευε ποτέ. Από εδώ μέχρι την Τρίπολη πήγαινε, πουθενά άλλου δεν πήγε στη ζωή του. Το ότι πήγε μαζί μου ταξίδι στο Αγρίνιο ήταν μεγάλη είδηση για τα αθηναϊκά στέκια εδώ. Αυτό θυμάμαι! Αυτό είναι το ταξίδι της ζωής μου με το Γκάτσο.
Ερ: Από τους μετέπειτα καλλιτέχνες έχετε, τον Πάριο, τον Νταλάρα, ξεχωρίζετε κάποιον;
Απ: Με όλους συνεργάστηκα σε συναυλίες. Σε χώρους όχι, γιατί εκείνοι ήταν σε μεγάλα μαγαζιά. Εγώ ήμουν στις μπουάτ.
Ερ: Ξεχωρίζετε κάποιον;
Απ: Φωνητικά τον Πάριο. Σπουδαίος τραγουδιστής. Το ρεπερτόριό του δεν μου άρεσε πάρα πολύ αλλά, αυτά που είπε, τα είπε με έναν μοναδικό τρόπο. Και ο Νταλάρας είναι μεγάλος τραγουδιστής. Και ο Νίκος ο Ξυλούρης υπήρξε μεγάλος τραγουδιστής. Ήταν φίλος μου. Περάσαμε στην Πλάκα πολύ ωραία χρόνια. Τον θαύμαζα το Νίκο και ό,τι τραγούδησε έβαλε τη σφραγίδα του και δεν μπορεί να το πει άλλος κανένας. Ο Νίκος ό,τι τραγούδησε το είπε μοναδικά. Ο Καλογιάννης ο Αντώνης υπήρξε επίσης μεγάλος τραγουδιστής. Είχε ένα χρώμα μοναδικό ο Αντώνης. Μια ζεστή φωνή, μοναδική!
Ερ: Αν πρέπει να διαλέξουμε το μεγαλύτερο;
Απ: Κοίταξε, ο Καζαντζίδης υπήρξε πραγματικά! Αλλά και πριν τον Καζαντζίδη υπήρξαν και άλλοι. Κάθε εποχή έχει και τον μεγάλο της τραγουδιστή. Και ο Μπιθικώτσης υπήρξε μεγάλος τραγουδιστής. Δεν ξέρω αυτά που είπε ο Μπιθικώτσης πώς θα τα έλεγε ο Καζαντζίδης ή αυτά που είπε ο Καζαντζίδης πώς θα τα έλεγε ο Μπιθικώτσης, αν μπορούσε να τα πει..
Ερ: Γυναίκα δεν μου είπατε..;
Απ: Η Βίκυ Μοσχολιού. Και η Σωτηρία Μπέλλου στο ρεμπέτικο. Μοναδική! Και με τις δύο συνεργάστηκα και μπορώ να πω ότι έμαθα πάρα πάρα πολλά και από τη Σωτηρία και από τη Μοσχολιού.
Ερ: Από τους σημερινούς, το Ρέμο, το Σφακιανάκη..;
Απ: Καλή φωνή έχουν. Αυτό που κάνουν, το υπηρετούν με ένα μοναδικό τρόπο. Εγώ δηλαδή δεν θα μπορούσα να το υπηρετήσω αυτό. Ο καθένας στο είδος του. Είναι τί πιστεύεις μέσα σου. Αυτό που κάνεις, να το υπηρετείς σωστά.
Ερ: Από τους σύγχρονους συνθέτες, τον Κορκολή, το Θεοφάνους, ξεχωρίζετε κάποιον;
Απ: Πολύ καλοί είναι. Έχουν ταλέντο! Το θέμα είναι να είσαι ταλαντούχος, να έχεις ταλέντο ό,τι και να κάνεις. Ο Χατζηδάκις έλεγε «το να ξέρεις τι να “κλέβεις” μουσικά, προϋποθέτει ότι έχεις ταλέντο. Οι ατάλαντοι δεν ξέρουν να “κλέψουν”. Άρα λοιπόν, αυτοί οι συνθέτες είναι ταλαντούχοι, σου αρέσει δεν σου αρέσει το τραγούδι τους. Και ο ταλαντούχος είναι ταλαντούχος. Μπορεί να μην σου αρέσει εσένα, αλλά αυτό που κάνει είναι καλό για κάποιους άλλους.
Ερ: Και για πιο λαϊκούς το πιστεύετε; Πχ για τον Τόλη Βοσκόπουλο, τον Πουλόπουλο;
Απ: Ναι, γιατί όχι.. Υπήρξαν πολύ σπουδαίοι αρτίστες! Ειδικά ο Βοσκόπουλος! Όταν κάνεις ένα λαό να σε θαυμάζει, σημαίνει ότι κάτι έχεις. Έτσι δεν είναι; Δεν μπορεί να περνάς απαρατήρητος.. Ο Βοσκόπουλος υπήρξε ένας σταρ της εποχής εκείνης, καθιέρωσε ένα είδος τραγουδιού το οποίο εξέφραζε μια πλειοψηφία του ελληνικού λαού, όχι μειοψηφία. Ο Πουλόπουλος επίσης υπήρξε σπουδαίος τραγουδιστής, με πολύ καλό ρεπερτόριο.
Ερ: Η Μαρινέλα;
Απ: Υπήρξε μια μοναδική show woman που πέρασε από την Ελλάδα τότε.. Έμαθε τον κόσμο να διασκεδάζει διαφορετικά, να τη σέβεται το κοινό. Είχε τη δύναμη και ήταν και καλή τραγουδίστρια. Το δε σεκόντο που έχει κάνει η Μαρινέλα, δεν το έχει καμία άλλη στην Ελλάδα. Ήταν τόσο σπουδαία. Ξεχώριζε η Μαρινέλα και όχι η πρώτη φωνή που την έκανε άλλος τραγουδιστής ή τραγουδίστρια. Άκου τον Καζαντζίδη..Όταν μπαίνει η Μαρινέλα δίνει μια άλλη διάσταση. Ξέρεις πόσο σημαντικό πράγμα είναι αυτό; Υπήρξε και πολύ ωραία τραγουδίστρια! Και μας έφερε μια άλλη άποψη στα πράγματα, στη νυχτερινή διασκέδαση. Είχε προσφορά στο ελληνικό τραγούδι. Το σημαντικό είναι αυτό. Τι προσφέρει καθεμιά και καθένας.
Ερ: Για τον αντικαπνιστικό νόμο τι άποψη έχετε. Πολλοί ισχυρίζονται ότι θα επιτείνει την κρίση στα νυχτερινά μαγαζιά..
Απ: Αν πάρουμε ως γεγονός ότι το τσιγάρο κάνει κακό, σωστός είναι. Εγώ ήμουν καπνιστής και το τσιγάρο το έκοψα, με έπεισε ο Χατζηδάκις και το έκοψα, και νιώθω πολύ καλύτερα. Αν συνέχιζα, μπορεί να είχα πάθει κάποια αρρώστια ενδεχομένως. Καλά κάνουν και το κόβουν.
Ερ: Θα διασκεδάσει ο κόσμος και χωρίς τσιγάρο λέτε..
Απ: Ναι μωρέ, διασκεδάζεις, αλίμονο. Πιες ένα ποτήρι παραπάνω και την έχεις βρει.. Το τσιγάρο κάνει κακό αποδεδειγμένα, επιστημονικά. Και τα μικρά παιδιά τι φταίνε να πηγαίνουν σε ένα χώρο μέσα στο καπνό..
Ερ: Σας ευχαριστώ πολύ για αυτή τη συνέντευξη, για αυτή την κουβέντα που κάναμε! Ήταν μεγάλη μου τιμή!
Απ: Εγώ σε ευχαριστώ!
