Συνεχίζουμε το αφιέρωμά μας στις λέξεις της ελληνικής που προέρχονται από την τουρκική με τον μπαγιάτικο που ήλθε από τα αραβικά ως bā’it και έγινε στα τουρκικά bayat. Bayat ήταν το ψωμί της προηγούμενης νύχτας, το παλιό. Η ηλεκτρονική ιστοσελίδα μας, λοιπόν, παρουσιάζει νέα και ειδήσεις ολόφρεσκες πριν μπαγιατέψουν και μπουν στο ντουλάπι της ιστορίας.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Το περσικής προέλευσης ντουλάπι ή ντολάπι όπως το λένε Μικρασιάτες και Κωνσταντινοπολίτες είχε πολλές έννοιες. Ήταν η αποθήκη, η σκευοθήκη και το αναβατόριο που λειτουργούσε με τη βοήθεια ενός τροχού. Με το κινούμενο ντουλάπι, που στα τουρκικά είναι dolap, εφοδίαζε κανείς κτίρια δυσπρόσιτα και ψηλά, μοναστήρια και ασκηταριά. Μάλιστα buzdolap στη γλώσσα των γειτόνων μας είναι το ψυγείο, το ντουλάπι για το μπούζι, τον πάγο (buz = πάγος).
Με το μπούζι μας ήλθε στο νου το κρύο, γιατί, ναι μεν μπήκε το φθινόπωρο, αλλά η ζέστη καλά κρατεί. Τα φρούτα του καλοκαιριού, όμως, καϊσιά (= βερίκοκα από την τουρκική kayısı) και καρπούζια (από την περσικής προέλευσης τουρκική karpuz) έδωσαν τη θέση τους σε άλλα φθινοπωρινά οπωρικά. Και τα ζαρζαβατικά (zerzavat = χορταρικά), όμως, δεν είναι όπως το καλοκαίρι. Έχασαν τη γλύκα τους και σαν να έχασαν και λίγη από τη νοστιμιά της καλοκαιρινής ανεμελιάς.
Με τη γρίνα ωστόσο δεν κάνουμε χαΐρι, δηλαδή προκοπή (στα αραβικά hayr είναι η αγαθοεργία, η ευψυχία που έδωσε τη θέση της στο hayır, που χρησιμοποιείται ευρύτερα για την ωφέλεια). Μπορεί, όπως είναι φυσικό, τα καλοκαιρινά γλέντια (eğlenti) να τελείωσαν και οι απανταχού γλεντζέδες να επέστρεψαν στα τσαρδάκια τους (çardak = το πρόχειρο υπόστεγο, κατά λέξη στέγαστρο σε τέσσερις στύλους), οι χαρές παρόλα αυτά δεν τελειώνουν ποτέ.
Πολλές είναι οι γιορτές του χειμώνα που έρχεται και θα έχουμε την ευκαιρία για φαγοπότια με γιουβαρλάκια (yuvarlak = σφαιρικός) ή γιουβέτσια (güveç = στιφάδο ή φαγητό της κατσαρόλας), ατζέμ πιλάφια (acem pilâv = περσικό πιλάφι) στον τέντζερη (tencere = η χύτρα) με γιαούρτι (yoğurt) ή χωρίς.
Αν αρχίσουμε τα φαγητά, θα συζητάμε ντε (de = επίσης, και) και καλά χρόνια και ζαμάνια (zaman = χρόνος).
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
