Είστε πολίτης, μέλος της τάξης του κόσμου ή στολίδι του σύμπαντος; Η απάντηση είναι ότι σίγουρα είστε και τα δύο.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Η λέξη είναι πολύ παλιά. Παράγεται από το ρήμα κοσμέω – κοσμῶ, η σημασία του οποίου ήταν τακτοποιώ, διευθετώ, παρατάσσω, αλλά και στολίζω.
Συνεπώς η λέξη κόσμος στα ομηρικά και στα μετέπειτα χρόνια σήμαινε την τάξη και την ευπρέπεια. Οι Θράκες στη Κ ραψωδία της Ιλιάδας κοιμούνται στο στρατόπεδό τους και έχουν τα όπλα τους γερμένα δίπλα τους τοποθετημένα εὖ κατὰ κόσμον, όμορφα τακτοποιημένα. Από αυτή τη σημασία προέρχονται και οι σημερινές έννοιες των λέξεων κοσμιότητα, δηλαδή ευπρέπεια. Αλλά και ο κάθε γονιός επιθυμεί η διαγωγή του παιδιού του να χαρακτηριστεί «κομιωτάτη» ή «κοσμιότατη» όπως έχει επικρατήσει να ονομάζεται σήμερα, άψογη και όχι κοσμία, λιγότερο καλή.
Κόσμος, όμως, ήταν και το στολίδι, ο καλλωπισμός, το κόσμημα. Οι αθλητές στεφανώνονταν με γλαυκόχροα κόσμον ἐλαίας, (Πίνδαρος, Ολυμπιόνικος 3. 24) που σημαίνει ότι στόλιζαν το κεφάλι τους μετά τη νίκη με στεφάνι ελιάς, χρώματος γλαυκού, γαλανού, του χρώματος της ελιάς. Άρα από εδώ έχουμε και τις νεοελληνικές λέξεις κόσμημα, διακοσμώ, κοσμητικός και διακοσμητικός, διακόσμηση και ακόσμητος.
Κόσμος, είναι το σύμπαν, στη φιλοσοφία του Πυθαγόρα και στους Αλεξανδρινούς η οικουμένη, ενώ στον ευαγγελικό λόγο οι άνθρωποι εν γένει. H ελληνογενής αγγλική λέξης cosmos συνδυάζει πολλές από τις παραπάνω σημασίες, είναι το σύμπαν, αλλά και η αρμονία και η τάξη που το διακατέχει.
Ο κόσμος ως σύμπαν μάς δίνει την κοσμολογία ή κοσμογραφία, την επιστήμη που μελετά την οργάνωση και προέλευση του σύμπαντος. Αλλά και ο κοσμοναύτης είναι ελληνογενής ξένος όρος που αποδίδει στα ελληνικά τη λέξη cosmonaut, που πρώτοι χρησιμοποίησαν οι Σοβιετικοί, για τα μέλη των διαστημικών αποστολών.
Απ’ την άλλη, ο κόσμος ως οικουμένη ή παραπέμπει στην κοσμοσυρροή, τον κοσμοσωτήριο και την κοσμοχαλασσιά, ενώ ο κόσμος ως σύνολο ανθρώπων στην κοσμοσυρροή, και την κοσμοπλημμύρα και τη λιγότερο δημοφιλή λέξη κοσμοβριθής, που είναι αυτός που είναι γεμάτος από ανθρώπους.
Ένα πλήθος εκφράσεων συνδέεται με τη λέξη αυτή. Σας παραθέτουμε μερικές έτσι για τα μάτια του κόσμου. Εξάλλου τις γνωρίζει κόσμος και κοσμάκης, και δε χαλάσαμε δα τον κόσμο, για να τις συγκεντρώσουμε.
Πάρε, λοιπόν, κόσμε μερικές από αυτές:
Ως κράτος ανήκουμε στον Παλαιό Κόσμο, δηλαδή την Ευρώπη. Παλαιός Κόσμος είναι και η Αφρική και η Ασία, ενώ Νέος Κόσμος, η Αμερική. Βέβαια οι χώρες που χαρακτηρίζονται ως υπανάπτυκτες ανήκουν στον Τρίτο Κόσμο.
Ο πνευματικός κόσμος, με το δίκιο του θα ισχυρισθεί ότι παραλείψαμε πολλές από τις σημασίες τής λέξης στα αρχαία, μεσαιωνικά και νεότερα χρόνια. Η ενδελεχής έρευνα θα χρειαζόταν τούτη τη ζωή και μια ακόμη στον άλλο κόσμο. Ή μπορεί να ήταν απαραίτητο να εγκαταλείψουμε τα εγκόσμια και να απομονωθούμε, για να μελετήσουμε.
Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
