Λένε, πως οι μεγαλύτερη γιορτή για τους Ηπειρώτες, είναι το «Πάσχα του καλοκαιριού», η Κοίμηση της Θεοτόκου, η γιορτή της Παναγίας, το Δεκαπενταύγουστο. Οι παραδόσεις, τα ήθη και τα έθιμα του τόπου, το προσκύνημα, τα πανηγύρια, αλλά κυρίως το αντάμωμα των ξενιτεμένων, αποτελούν ίσως το πιο σημαντικό γεγονός κάθε χρόνο για την Ήπειρο.
Σε ιερούς Ναούς στα χωριά, αλλά και στα ξωκλήσια που βρίσκονται σε βουνοκορφές, συρρέει πλήθος κόσμου για την μεγάλη γιορτή της Ορθοδοξίας.
Στο εκκλησάκι της Παναγίας που βρίσκεται εδώ και 150 χρόνια στους πρόποδες της Κωστηλάτας, δύο χιλιόμετρα από τα Θεοδώριανα, ο εορτασμός είναι διήμερος.
Πιστοί στην παράδοση, όλοι οι κάτοικοι το πρωί του 15Αυγουστου, ανηφορίζουν στην πλαγιά των Τζουμέρκων για το ξωκλήσι και την λιτάνευση της εικόνας έως το χωριό.
Όπως αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, ο πρόεδρος του Συλλόγου «Κωστηλάτα» Γιάννης Παπαγιάννης, από το 1883 έως σήμερα η παράδοση τηρείται ευλαβικά.
Η εικόνα της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στην Γεσθημανή μεταφέρεται στα χέρια από το εκκλησάκι, έως τον Ιερό Ναό του Αγίου Γεωργίου στα Θεοδώριανα. Η διαδρομή είναι περίπου 40 λεπτά μέσα από μονοπάτι στην πλαγιά της Κωστηλάτας.
Οι καμπάνες κατά τη διάρκεια της λιτάνευσης χτυπούν χαρμόσυνα ενώ όταν η εικόνα φτάσει στον Άγιο Γεώργιο, ψάλλετε δέηση και γίνεται προσκύνημα. Ακολουθεί ο παραδοσιακός χορός καγκελάρης. Δύο σειρές χορευτών. Μπροστά οι γυναίκες, πίσω οι άνδρες, όλοι πιασμένοι αγκαζέ. «Ψηλά στην Κωστηλάτα, στα κρύα τα νερά, χορεύουν τα κορίτσια μαζί με τα παιδιά.
Ψηλά στην Κωστηλάτα μες τα Θεοδώριανα, γίνεται πανηγύρι χορεύουν τα παιδιά», λέει ο κ. Παπαγιάννης, για να τονίσει την σπουδαιότητα της διατήρησης των παραδόσεων και την μεταλαμπάδευση τους στην νέα γενιά.
Το πανηγύρι που αρχίζει μετά τον καγκελάρη, συνεχίζεται και την επόμενη μέρα 16 Αυγούστου.
Η ιερή εικόνα της Κοιμήσεως της Παναγίας παραμένει στα Θεοδώριανα μέχρι τις 23 Αυγούστου που γιορτάζονται τα 9μερα της Θεοτόκου.
Κάθε χρόνο τον Δεκαπενταύγουστο, στην Κοιλάδα του Αχελώου το αντάμωμα των ξενιτεμένων και το παραδοσιακό πανηγύρι, γίνεται στον Μεσόπυργο.
Είναι αφιερωμένη στην Κοίμηση της Θεοτόκου και εορτάζει το Δεκαπενταύγουστο. Πάνω από τον οικισμό, σε ένα λόφο με εξαιρετική θέα και στη θέση παλαιότερου βυζαντινού ναού, βρίσκεται η ιερά μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου. Πρόκειται για μονή Αθωνικού τύπου.
Με θαυμάσιες τοιχογραφίες σε σχετικά καλή κατάσταση. Δίπλα από το ναό, υπάρχουν απομεινάρια μιας μικρής οχύρωσης από την αρχαιότητα, γεγονός που καταδεικνύει την στρατηγική σημασία της περιοχής, αφού δεσπόζει όλης της Κοιλάδας του Αχελώου και των Αγράφων πίσω της δε, έχει για προστασία τα όρη του Γαβρόγου.
Και σε αυτή τη Μονή, εγκαταλελειμμένη πλήρως, χωρίς καμία φροντίδα, έχουν διατεθεί πρόσφατα σχετικά κονδύλια από την Περιφέρεια Ηπείρου με την εποπτεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Άρτας προκειμένου αποκατασταθούν οι φθορές από το χρόνο.
Οι «δρόμοι της Παναγιάς» στην Ήπειρο φτάνουν από τα Τζουμέρκα μέχρι τα Ζαγόρια την Κόνιτσα και το Πωγώνι. Η γιορτή, ζωντανεύει τα χωριά που αργοπεθαίνουν. Είναι η χαρά για τους λιγοστούς ηλικιωμένους, που πεισματικά δεν θέλουν να εγκαταλείψουν τον τόπο τους. Είναι η συνέχεια στην παράδοση που προσπαθούν να διατηρήσουν η Πολιτιστικοί Σύλλογοι και οι Αδελφότητες.
