‘Ετοιμη η κρατική μηχανή να αντιμετωπίσει τον καύσωνα των ημερών, με τις κλιματιζόμενες αίθουσες και τις άλλες τεχνικές επινοήσεις. Από την άλλη, μερικοί με τις φωτογραφικές μηχανές στο χέρι φωτογραφίζετε τα ωραία των διακοπών ή, όσοι δεν έχετε φύγει, αναζητάτε στη μηχανή αναζήτησης τον τόπο ξεκούρασής σας. Ίσως και κάποιοι άλλοι περιμένετε τον από μηχανής θεό να σας δώσει λύσεις στα προβλήματά σας ή παρακολουθείτε μια παράσταση αρχαίας τραγωδίας όπου πράγματι ο από μηχανής θεός θα δώσει λύσει στην περιπεπλεγμένη υπόθεση ενός από τους τραγικούς.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Κι αφού μιλάμε για μηχανές, δηλαδή για τεχνικές επινοήσεις που αποτελούνται από εξαρτήματα και λυτρώνουν τον άνθρωπο από τον υπερβολικό κόπο, ας πούμε ότι όλες αυτές τις επινόησε ο πολυμήχανος ανθρώπινος νους που τελικά στέκεται αμήχανος και κοιτά τα αποτελέσματα των χειρών του.
Μηχανές από δω, μηχανές από κει, ακόμα και πολιορκητικές μηχανές, πολεμικές μηχανές, αναλυτικές μηχανές, οι πρώτες, δηλαδή, μορφές υπολογιστών, παντού μηχανές, μηχανισμοί, μηχανάρες, μηχανάκια, μηχανούλες.
Βάλαμε μπρος τη μηχανή ή καβαλήσαμε μηχανή και πάμε στην ετυμολογία της λέξης. Δωρικής προέλευσης, μαχανά, ήταν ο αρχικός λεκτικός τύπος και πρωτοεμφανίζεται τον 7ο αιώνα π.Χ. στο Σημωνίδη με –η- τον Αμοργίνο, όχι τον άλλο με –ι- τον Κείο. Ο ποιητής αυτός από τη Σάμο, για τη ζωή του οποίου ελάχιστα γνωρίζουμε, έγραψε ελεγείες και ιάμβους, διακωμωδώντας σχεδόν τα πάντα τα καλά και τα κακά της εποχής του. Συνδέεται, λοιπόν, με το του ουσιαστικό μᾶχαρ ή μῆχαρ που είναι το μέσον σωτηρίας, διασώσεως, το φάρμακο. Γι΄ αυτό στις άλλες γλώσσες έχουμε Macht στα γερμανικά (=εξουσία, δύναμη), το might τον αγγλικών ως δυνατότητα που κρύβει μέσα του αρκετή μηχανή και τέχνασμα, το mögen ως απαρέμφατο της γερμανικής, με την έννοια του θέλω, μου αρέσει και άλλα πολλά μηχανεύματα της γλώσσας..
Ἡ μηχανή, τῆς μηχανῆς στα αρχαία μας ελληνικά ήταν το εργαλείο, η συσκευή, το πολεμικό μηχάνημα. Ἐστράτευσαν ἐπὶ τὸ Δήλιον καὶ προσέβαλον τῷ τειχίσματι … καὶ μηχανὴν προσήγαγον, γράφει ο Θουκυδίδης. (Ἱστ. 4. 100. Σε μια νεοελληνική απόδοση θα λέγαμε ότι εκστράτευαν εναντίον του Δηλίου και προσέβαλαν το περιτείχισμα και έφεραν πολεμικά μηχανήματα). Στα αρχαία χρόνια η λέξη πολύ συχνά χρησιμοποιούνταν με τη μεταφορική της έννοια και δήλωνε το τέχνασμα.
Με τη μηχανή συνδέεται το μηχανεύομαι, που αρχικά σήμαινε κατασκευάζω, ο μηχανικός, η μηχανική, ο μηχανισμός, οι μηχανορραφίες της εξουσίας, τα μηχανογραφικά που συμπλήρωσαν οι υποψήφιοι μετά τις Πανελλαδικές, η μηχανολογία, η μηχανοργάνωση, ακόμα και οι θορυβώδεις μηχανόβιοι που μας χαλούν την ησυχία τους, αν τους ακούμε από το σπίτι, το μηχανουργείο ή το μηχανοστάσιο.
Οι αρχαίοι μας είχαν ακόμα τη μηχανοσφαιροποιία, την κατασκευή σφαιρών μέσω μηχανής, αλλά και το μηχανοτευχέω, ως ρήμα που σημαίνει κατασκευάζω μηχανές.
Κλείνοντας, θα σας χαρίσουμε το τραγουδάκι του 1937, του Στάμου Σέμση, σε στίχους Στελλάκη Περπινιάδη που μιλά για την ψεύτικη φιλία και αναφέρεται στη μηχανή ως τέχνασμα:
Όλος ο κόσμος τώρα δουλεύει μηχανές
κι αν κάνεις το κορόιδο σου κάνει πιο
πολλές
Ψεύτικα σου μιλούνε μηχανικά γελούν
κακό για να σου κάνουν μονάχα
προσπαθούν
Σου κάνουνε το φίλο μπροστά μηχανικά
και πίσω σου σε βρίζουν κρυφά
και μυστικά
Μην έχεις εμπιστοσύνη ούτε και σ΄ αδελφό,
γιατί κι αυτός κρυφά σου, σού θέλει το
κακό
-Γεια σου Στράτο!
-Γειά σου Στελλάκη μου!
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
