Το καλοκαίρι επισκεπτόμαστε Μουσεία και Αρχαιολογικούς χώρους και θυμόμαστε τον ἀλείπτη, τον προπονητή.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Ὁ ἀλείπτης, τοῦ ἀλείπτου ήταν ένα από τα τρία πρόσωπα που συνέβαλαν αποφασιστικά στην προγύμναση των αθλητών. Τα άλλα δύο ήταν ο γυμναστής (καθόριζε τις ασκήσεις που έπρεπε να κάνει ο εκπαιδευόμενος) και ο παιδοτρίβης (παλιός αθλητής που είχε πλέον αποσυρθεί και επέβλεπε την άρτια τεχνική εκτέλεση των ασκήσεων από τον αθλητή).
Η λέξη βγαίνει από το ρήμα ἀλείφω, γιατί, πριν και μετά από κάθε προπόνηση, ο ἀλείπτης άλειφε με λάδι τον προγυμναζόμενο και του έκανε μαλάξεις στο σώμα, μασάζ, το λέμε τώρα. Φυσικά αυτή η εντριβή ήταν διαφορετική πριν από την προπόνηση, ώστε το σώμα να είναι ελαστικό και να μπορέσει να γυμναστεί και αλλιώτικη μετά, που γινόταν με τέτοιον τρόπο, ώστε να χαλαρώσουν οι μύες. Το λάδι αυτό το έφερναν μαζί τους οι αθλητές σε μικρά μπουκαλάκια, που ονομάζονταν ἀρύβαλλοι. Πλήθος ἀρυβάλλων μεγαλύτερων, μικρότερων, πολυτελών και απλούστερων θαυμάζει ο επισκέπτης τόσο στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αρχαίας Ολυμπίας όσο και στο Μουσείο της Ιστορίας των Αρχαίων Ολυμπιακών Αγώνων της ίδιας πόλης.
Γρήγορα, όμως, η λέξη ἀλείπτης ταυτίστηκε με αυτήν του προπονητή γενικά ή αυτού που ενθαρρύνει. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης, θέλοντας να ορίσει την έννοια της αρετής, λέει ότι νοείται ως μεσότητα ανάμεσα σε δύο ακραίες καταστάσεις, την υπερβολή και την έλλειψη. Για να κάνει την θέση του σαφή, χρησιμοποιεί ως παράδειγμα τον ἀλείπτη. Εκείνος προσδιορίζει την ποσότητα του φαγητού που πρέπει να φάει ο αθλητής ανάλογα με το βάρος του και τις διατροφικές του ανάγκες. Διαβάζουμε χαρακτηριστικά στα Ηθικά Νικομάχεια (2, 6, 7): οὐ γὰρ εἴ τῳ δέκα μναῖ φαγεῖν πολὺ δύο δὲ ὀλίγον, ὁ ἀλείπτης ἓξ μνᾶς προστάξει… (γιατί, εάν για κάποιον το να φάει ποσότητα φαγητού δέκα μνων είναι πολύ, ενώ οι δύο είναι λίγο, ο αλείπτης θα τον προστάξει να φάει έξι μνες).
Αργότερα το λήμμα μας απέκτησε την έννοια του δασκάλου. Στους Βίους Παραλλήλους του Πλουτάρχου και συγκεκριμένα στην παρουσίαση της βιογραφίας του Περικλή, ἀλείπτης τῶν πολιτικῶν ήταν όποιος δίδασκε την τέχνη του πολιτικού.
Ειδικά για τους αθλητές ο χώρος που γινόταν αυτό λεγόταν ἀλειπτήριον. Υπήρχαν και γυναίκες αθλήτριες, που λάμβαναν μέρος σε ξεχωριστές διοργανώσεις, και οι αντίστοιχες προπονήτριες καλούνταν ἀλείπτριες. Μετά την επάλειψη με λάδι, κάλυπταν το σώμα τους με άμμο, για να περιορίσουν την εφίδρωση. Κάτι ανάλογο κάνουν με την πούδρα ή ταλκ στους σύγχρονους αγώνες. Λάδι και άμμος στο τέλος αφαιρούνταν με ένα ειδικό εργαλείο, την στλεγγίδα.
Για να πάμε πίσω στον λεκτικό μας τύπο, ας πούμε ότι στην ίδια ετυμολογική οικογένεια ανήκουν η αλοιφή και η απαλοιφή του παρενθέσεων που μαθαίνουμε στα Μαθηματικά, το άλειμμα και το πασάλειμμα, η προχειροδουλειά δηλαδή. Ακόμα έχουμε το εξαλείφω, απαλείφω, εξάλειψη, απάλειψη και το προαλείφομαι, που μας θυμίζει αυτούς που ετοιμάζονται με κολακείες να αναλάβουν υπεύθυνες θέσεις.
Προς το παρόν, δεν ξεφεύγουμε από το καλοκαιράκι, αλειφόμαστε με αντηλιακό και εξαλείφουμε από την μνήμη μας όσα μας δυσαρεστούν.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
