Μία από τις προθέσεις της γλώσσας μας που υπάρχει σε ένα πλήθος εκφράσεων, λόγιων και μη λόγιων, είναι η πρόθεση κατά. Μπορεί να δηλώνει πολλά πράγματα και την συναντάμε είτε ολόκληρη κατά (π.χ. κατά την άποψή μου) είτε να έχει πάθει έκθλιψη, μπροστά από φωνήεν, κατ’ (πχ. Εξέτασαν τους μάρτυρες κατ’ αντιπαράστασιν) είτε ως καθ’, όταν, μετά από αυτή, ακολουθούσε λέξη που έπαιρνε δασεία (π.χ. Όλα αυτά που μας λες είναι δοσμένα καθ’ υπερβολή).
Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα
Στο σημερινό μας πόνημα θα σας θυμίζουμε κάποιες από τις εκφράσεις που περιέχουν την πρόθεσή μας και σε άλλη ευκαιρία στο γλωσσάρι με τίτλο κατά (μέρος 2ο ή μέρος 3ο) θα σας παρουσιάσουμε τις υπόλοιπες. Θα κάνουμε το κατά δύναμιν (= αυτό που επιτρέπουν οι δυνάμεις μας) να μοιάζει η παρουσίαση με ένα έργο σε συνέχειες.
Αυτές τις στιγμές που συντάσσουμε το λήμμα ο καθ’ ύλην αρμόδιος Υπουργός (= ο Υπουργός με τη σχετική αρμοδιότητα) για τα εσωτερικά θέματα ετοιμάζεται για την ομαλή διεξαγωγή των εθνικών εκλογών. Στο μεταξύ, στα νησιά μας, όπου έχουν βρει καταφύγιο πρόσφυγες και μετανάστες τα πράγματα πηγαίνουν κατά κρημνών (= βαδίζουν προς το γκρεμό. Κατά διαβόλου, θα λέγαμε σε άκομψα ελληνικά). Αξιόποινες πράξεις διαπράττονται κατά συρροήν (= διαπράττονται πολλές αξιόποινες πράξεις). Συνεπώς μόνο κατ’ επίφασιν (=φαινομενικά) έχουμε κέντρα φιλοξενίας. Κατ’ ευφημισμόν τα ονομάζουμε έτσι, κανονικά θα έπρεπε να τα πούμε κέντρα αξενίας (= τους δίνουμε ένα ευοίωνο, καλό όνομα, αλλά οι συνθήκες αποδεικνύουν ότι δεν αποδίδει το όνομα την πραγματική τους εικόνα).
Η καγκελάριος της Γερμανίας ανακοίνωσε ότι δεν θα είναι πάλι υποψήφια για τις εκλογές. Πολλοί της ευχόμαστε να της έλθουν τα πράγματα κατ’ ευχήν (= ευνοϊκά).
Η αντιπολίτευση έχει προχωρήσει σε μια κατά μέτωπον (=μετωπική) σύγκρουση με κάθε πρόσωπο που αποτελεί το κυβερνητικό σχήμα.
Καθ’ όν χρόνον (= ενόσω) εμείς συζητάμε, η Τουρκία προβληματίζεται για τη μη παραλαβή των νέων μαχητικών αεροσκαφών, τα οποία απαιτούν έναν καθ’ ολοκληρίαν (=ολοκληρωτικά) καινούργιο τρόπο εκπαίδευσης των πιλότων της. Ελπίζουμε η αναταραχή της γείτονος χώρας να μη μας βρει καθ’ ύπνους (= απροετοίμαστους, στον ύπνο) και να δουλέψουμε κι εμείς λίγο για την άμυνα της χώρας μας.
Ταυτόχρονα, σε ένα άλλο πεδίο, αυτό τον Τραπεζών, δε θα μιλούσαμε καθ’ υπερβολήν (= υπερβολικά) αν λέγαμε ότι σε λίγα χρόνια, αν υπάρχουν Τράπεζες, θα διενεργούν όλες τις συναλλαγές ηλεκτρονικά, με ελάχιστο προσωπικό, το οποίο θα είναι κατ’ ανάγκην (= αναγκαστικά) εκπαιδευμένο στις ψηφιακές τεχνολογίες.
Επιλέξαμε για το πρώτο μέρος του αφιερώματός μας ορισμένες φράσεις κατά το δοκούν (= όπως εμείς νομίζαμε, αυθαίρετα) και όχι καθ’ υπαγόρευσίν σας (=έπειτα από υπόδειξή σας). Είμαστε, όμως, ανοιχτοί σε όποια πρότασή σας, για να συνεχίσουμε την επόμενη φορά.
Πιστεύουμε ότι κατά το μάλλον ή ήττον (= λίγο ή πολύ) σας ικανοποιήσαμε. Αν όχι, ελπίζουμε να μας κρίνετε κατά την κρίσιν αγαθού ανδρός (= με καλόπιστη κριτική). Εξάλλου, όλων μας η διάθεση είναι χαλαρή τώρα που βρισκόμαστε καθ’ οδόν προς τις καλοκαιρινές διακοπές.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
