Η τεχνητή νοημοσύνη είναι ένας κλάδος της πληροφορικής που αξιοποιεί την δύναμη των υπολογιστικών συστημάτων για να μιμηθεί την ανθρώπινη συμπεριφορά. Με εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης, τα νέα υπολογιστικά συστήματα είναι ικανά να μάθουν, να προσαρμοστούν, να βγάλουν συμπεράσματα και να λύσουν προβλήματα γρηγορότερα, με μεγαλύτερη ακρίβεια και υψηλότερη συχνότητα από τον άνθρωπο.
Με τη δύναμη της τεχνητής νοημοσύνης ο άνθρωπος διευρύνει τους ορίζοντές του. Τα συστήματα που χρησιμοποιούμε καθημερινά είναι πλέον τόσο έξυπνα – τόσο αυτόνομα και γρήγορα – που μαθαίνουν από μόνα τους. Χτίζουν δική τους γνώση μέσα από τη γνώση που εμείς τα τρέφουμε. Μπορούν και εξομοιώνουν πλήρως τον άνθρωπο στη λήψη αποφάσεων και βελτιστοποιούν για εμάς διαδικασίες, υπηρεσίες και προϊόντα. Η τεχνητή νοημοσύνη – σε όλες τις εκφάνσεις της – αυξάνει εκθετικά τις δυνατότητές μας.
Δυνατότητες για έρευνα. Δυνατότητες για καλύτερη παραγωγή, επικοινωνία – ακόμα και μετακίνηση. Η τεχνητή νοημοσύνη δεν είναι μια μακρινή ιδέα. Χρησιμοποιούμε υπηρεσίες και προϊόντα που έχουν ήδη την δυνατότητα να παράγουν γνώση ή να λαμβάνουν αποφάσεις. Ή και τα δύο. Προγράμματα ή συστήματα που έχουν την δύναμη να μας παρέχουν λύσεις, να αποφασίσουν για εμάς και να μας καθοδηγήσουν.
Ο τομέας της τεχνητής νοημοσύνης είναι ένας αναδυόμενος τομέας με πραγματικές ευκαιρίες. Ένας καινούριος κόσμος που νέοι – και παλιοί – επιστήμονες των υπολογιστών μαθαίνουν και προσπαθούν να ορίσουν. Ένας κόσμος που για την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι στρατηγικός στόχος.
Η ανάπτυξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης είναι προτεραιότητα για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Επενδύει έμπρακτα στη τεχνητή νοημοσύνη μέσα από πολιτικές συμπράξεις μεταξύ των κρατών-μελών αλλά και χρηματοδοτικών εργαλείων άμεσης επένδυσης σε εθνικό και Ευρωπαϊκό επίπεδο. Ένας τομέας τον οποίο προωθεί ήδη στη βιομηχανία και την παιδεία. Πιο συγκεκριμένα, για το πρόγραμμα “Ψηφιακή Ευρώπη 2021 – 2027” η Ευρωπαϊκή Ένωση θα διαθέσει €2.5 δις για επενδύνεις στην τεχνητή νοημοσύνη θέτοντας ως προτεραιότητα την έρευνα, την πιλοτική δοκιμή νέων εφαρμογών, την σύσταση ψηφιακών κόμβων, και την οργάνωση Ευρωπαϊκών “βιβλιοθηκών” αλγορίθμων.
Είναι όμως ένας τομέας για τον οποίο πρέπει να αναπτυχθεί ένα συμπαγές, συγκεντρωτικό θεσμικό πλαίσιο ούτως ώστε να δημιουργηθεί ένα περιβάλλον στο οποίο η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναπτυχθεί με σεβασμό προς τον άνθρωπο.
Το 2018, όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης ένωσαν τις δυνάμεις τους στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, δημιουργώντας ένα συντονισμένο σχέδιο και συμφωνώντας σε μια κοινή Ευρωπαϊκή στρατηγική για την τεχνητή νοημοσύνη. Αναγνωρίζοντας τη σημασία δημιουργίας ενός κοινού κώδικα ηθικής και δεοντολογίας για την ανάπτυξη τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης συμφώνησαν στη σύσταση μιας ομάδας εμπειρογνωμόνων. Ακολουθώντας μια ανοιχτή διαδικασία επιλογής, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όρισε 52 εμπειρογνώμονες στην Ομάδα Ειδικών για την Τεχνητή Νοημοσύνη (HLEG AI), η οποία απαρτίζεται από εκπροσώπους του ακαδημαϊκού χώρου, της κοινωνίας και της βιομηχανίας, για την δημιουργία ενός ολιστικού κώδικα δεοντολογίας για την ανάπτυξη, την εφαρμογή, και την αξιολόγηση τεχνολογιών και εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Στις 9 Απριλίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διοργάνωσε για τρίτη συνεχή χρονιά την “Ψηφιακή Ημέρα¨ στις Βρυξέλλες. Στο πλαίσιο της “Ψηφιακής Ημέρας 2019”, η Ομάδα Ειδικών παρουσίασε έναν κώδικα δεοντολογίας για την τεχνητή νοημοσύνη που προβλέπει την αξιοπιστία, την διαφάνεια, και τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της.
Ο κώδικας δεοντολογίας θέτει ως αρχές της αξιόπιστης τεχνητής νοημοσύνης την νομιμότητα, την ηθική και την ισχύ. Η τεχνητή νοημοσύνη στην Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να σέβεται τους νόμους και τους κανονισμούς. Οφείλει να δημιουργείται και να εφαρμόζεται με σεβασμό προς τις αρχές και τις αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και να είναι τεχνικά ισχυρή. Τέλος, η τεχνητή νοημοσύνη οφείλει να λαμβάνει υπόψη το κοινωνικό της περιβάλλον και να δημιουργεί ευνοϊκές συνθήκες ανάπτυξης για το σύνολο της κοινωνίας.
Για την άρτια εφαρμογή του κώδικα δεοντολογίας της τεχνητής νοημοσύνης, αναπτύχθηκαν επτά προαπαιτούμενα που πρέπει να ισχύουν σε όλη τη διάρκεια ζωής μιας τεχνολογίας ή εφαρμογής τεχνητής νοημοσύνης:
1. Ανθρώπινη Eποπτεία και Διοίκηση – τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να ενισχύουν τους ανθρώπους. Να τους επιτρέπουν να λαμβάνουν τεκμηριωμένες απόψεις και να διασφαλίζουν τα θεμελιώδη δικαιώματά τους. Παράλληλα, πρέπει να αναπτυχθούν οι κατάλληλοι μηχανισμοί εποπτείας με γνώμονα τον άνθρωπο.
2. Τεχνική Σταθερότητα και Ασφάλεια – τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να είναι ανθεκτικά. Μαζί με τη δημιουργία τέτοιων συστημάτων, πρέπει να αναπτύσσεται και ένα πλάνο αντιμετώπισης κρίσεων στην ασφάλεια, για να διασφαλιστεί η αποφυγή ή ελαχιστοποίηση ακούσιων ενδοσυστημικών βλαβών.
3. Προστασία των Δεδομένων και της Ιδιωτικότητας – ανάπτυξη επαρκών μηχανισμών διακυβέρνησης δεδομένων λαμβάνοντας υπόψη την ποιότητα και την ακεραιότητά τους όπως και εξασφάλιση νομιμοποιημένης πρόσβασης σε αυτά.
4. Διαφάνεια – τα δεδομένα, τα συστήματα και τα επιχειρηματικά μοντέλα για την ανάπτυξη τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να συνοδεύονται από μηχανισμούς ιχνηλασιμότητας. Τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης και οι αποφάσεις που λαμβάνουν πρέπει επίσης να εξηγούνται προσαρμοσμένα στον εκάστοτε ενδιαφερόμενο. Οι άνθρωποι που αλληλεπιδρούν με ένα σύστημα τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να το γνωρίζουν. Να ξέρουν τις δυνατότητές τους αλλά και τους περιορισμούς του.
5. Διαφορετικότητα και Δικαιοσύνη – τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης πρέπει να δημιουργούνται και να εφαρμόζονται αποφεύγοντας την αθέμιτη προκατάληψη ούτως ώστε να ελαχιστοποιούνται αρνητικές συνέπειες όπως η περιθωριοποίηση των ευάλωτων ομάδων και η επιδείνωση των προκαταλήψεων και των διακρίσεων. Τα συστήματα αυτά θα πρέπει να είναι προσιτά σε όλους καθ’όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους ώστε να προωθείται η ποικιλομορφία.
6. Κοινωνική και Περιβαλλοντική Ευημερία – τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης θα πρέπει να ωφελούν τους ανθρώπους και τις επόμενες γενιές. Συστήματα βιώσιμα και φιλικά προς το περιβάλλον, των οποίων ο κοινωνικός αντίκτυπος θα εξετάζεται συχνά και ενδελεχώς.
7. Λογοδοσία – τα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης θα συνοδεύονται από μηχανισμούς για την εξασφάλιση της ευθύνης και της αξιοπιστίας των αλγορίθμων, αξιολογώντας τα δεδομένα και τις διαδικασίες σχεδιασμού των συστημάτων.
Η Ομάδα Ειδικών για την Τεχνητή Νοημοσύνη ανέπτυξε – παράλληλα με τα παραπάνω προαπαιτούμενα – μια σειρά από τεχνικές και ποιοτικές μεθόδους για την εφαρμογή αυτών στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης σε όλη τη διάρκεια του κύκλου ζωής τους. Η αρχιτεκτονική των συστημάτων, η νομιμοποίηση του σχεδιασμού τους καθώς και ο τρόπος δοκιμής και επεξήγησής τους είναι κάποια από τα τεχνικά χαρακτηριστικά για τα οποία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα αναπτύξει εργαλεία εφαρμογής ώστε να εξασφαλιστεί η ομοιογένεια του οικοσυστήματος της τεχνητής νοημοσύνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Σε ποιοτικό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει την άμεση αξιολόγηση του υφιστάμενου ρυθμιστικού πλαισίου, την τυποποίηση των τεχνολογικών και δημιουργικών διαδικασιών, την πιστοποίηση καθώς και την ανάγκη επένδυσης στην εκπαίδευση ώστε να οικοδομηθεί μια ηθική νοοτροπία στην ανάπτυξη συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προτείνει διακριτές μεθόδους για την ανίχνευση ευθύνης μέσα από δομές διακυβέρνησης. Τέλος, για την σωστή εφαρμογή του κώδικα δεοντολογίας της τεχνητής νοημοσύνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση, πρέπει οι ομάδες σχεδιασμού, εφαρμογής και αξιολόγησης των συστημάτων αυτών να αντικατοπτρίζουν την ποικιλομορφία της κοινωνίας ώστε τα συστήματα αυτά να μην διατρέχουν κίνδυνο ακούσιας περιθωριοποίησης ευάλωτων κοινωνικά ομάδων.
Η τεχνητή νοημοσύνη είναι μια ευκαιρία για τον άνθρωπο να χρησιμοποιήσει τα υπολογιστικά συστήματα για να λύσει μεγάλα προβλήματα. Να μπορέσει μέσα από την τεχνολογία και τις νέες ιδέες να αναπτύξει καινούριες δυνατότητες. Να βελτιώσει εκφάνσεις της καθημερινότητάς μας. Πρέπει παράλληλα όμως να ελαχιστοποιήσει τους κινδύνους και να οδηγήσει την κοινωνία στην ευημερία με ασφάλεια, αξιοπιστία και σεβασμό προς τον άνθρωπο και τις κοινές μας αξίες.
Ελπίζω πως σε αυτό το κοινό Ευρωπαϊκό εγχείρημα, η Ελλάδα θα βρίσκεται στο κέντρο των εξελίξεων. Η χώρα μας έχει άξιους επιστήμονες των υπολογιστών, οι οποίοι διαπρέπουν στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σε αντίθεση με την νωχελική στάση που διατηρεί η Κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και ο αρμόδιος Υπουργός ΨΗΠΤΕ κος. Παππάς, οφείλουμε να ενεργοποιήσουμε άμεσα την ακαδημαϊκή κοινότητα, την βιομηχανία και τους κοινωνικούς φορείς που δρούν στον ψηφιακό τομέα, ώστε να είμαστε πρωταγωνιστές στον νέο κόσμο που ανοίγεται μπροστά μας.
Μετά τις Ευρωεκλογές και την νέα σύσταση των Ευρωπαϊκών θεσμών, η τεχνητή νοημοσύνη θα βρεθεί στο προσκήνιο των νομοθετικών εργασιών. Οι εξελίξεις τρέχουν και νέες εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης ανακαλύπτονται όλο και ταχύτερα. Η Ελλάδα πρέπει να χρησιμοποιήσει τα εργαλεία που διαθέτει η Ευρωπαϊκή Ένωση και να επενδύσει στρατηγικά στην ανάπτυξη ανθρωποκεντρικών συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης για να ωθήσει την οικονομία και την κοινωνία στον ψηφιακό μετασχηματισμό, δίχως να καθυστερεί.
