Η μεσαία τάξη στην Ελλάδα και σε δεκάδες ανεπτυγμένες οικονομίες έχει υποστεί πολύ μεγάλες εισοδηματικές πιέσεις τα τελευταία χρόνια, αποδυναμώνοντας έναν φοροδοτικό και κοινωνικό κορμό των σύγχρονων δημοκρατιών, όπως καταδεικνύει μεγάλη έρευνα του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης.
Ο ΟΟΣΑ υπολογίζει πως τα μεσαία εισοδήματα στην Ελλάδα μειώνονταν κατά σχεδόν 6% ανά έτος μεταξύ 2008 και 2015, που συνιστά μακράν την μεγαλύτερη υποχώρηση ανάμεσα στα 34 κράτη-μέλη, αντιστρέφοντας την αυξητική πορεία των προγενέστερων δύο δεκαετιών.
Το 95% των ελληνικών νοικοκυριών που ανήκουν στην μεσαία τάξη δήλωσε πως δυσκολεύεται να τα βγάλει πέρα. Επτά στα δέκα ανέφεραν πως θα αδυνατούσαν να αντεπεξέλθουν σε κάποιο αιφνίδιο έξοδο ή τυχόν μείωση του εισοδήματός τους, που αποτελεί το υψηλότερο ποσοστό ανάμεσα στις ευρωπαϊκές χώρες που κατέθεσαν στοιχεία.
Περισσότερα από τα μισά νοικοκυριά της ελληνικής μεσαίας τάξης υποστήριξαν πως οι δαπάνες τους υπερβαίνουν τα εισοδήματά τους, που σημαίνει ότι εκατομμύρια άνθρωποι βασίζονται στις αποταμιεύσεις τους για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Η χώρα μας παρουσιάζει επίσης τον μεγαλύτερο κίνδυνο διολίσθησης στα εργατικά εισοδηματικά στρώματα, κίνδυνος που αγγίζει σχεδόν εξίσου μικροαστούς και μεσοαστούς.
Οι εξελίξεις στην Ελλάδα είναι εν πολλοίς μία ακραία εκδοχή των εξελίξεων στο σύνολο του ΟΟΣΑ.
Τα εισοδήματα της μεσαίας τάξης έχουν ενισχυθεί μόλις κατά 0,3% ετησίως την τελευταία δεκαετία, ρυθμός πολύ χαμηλότερος σε σχέση με προηγούμενες περιόδους. Ταυτόχρονα, έχει διευρυνθεί το χάσμα συγκριτικά με τους πλούσιους, καθότι ο ρυθμός αύξησης απολαβών των τελευταίων ήταν μεγαλύτερος κατά ένα τρίτο σε σχέση με τα μεσαία στρώματα.
Το 1985 το άθροισμα των αποδοχών των μεσαίων νοικοκυριών ήταν σχεδόν τετραπλάσιο αυτού των πλουσίων ενώ το 2015 δεν ήταν καν τριπλάσιο, γεγονός που προδίδει σημαντική μετατόπιση στην ροή εισοδημάτων προς τα ανώτερα οικονομικά στράτα. Το ίδιο διάστημα, το μέσο μερίδιο της μεσαίας τάξης στον πληθυσμό περιορίστηκε κατά τρεις μονάδες, στο 61%.
Η πενιχρή τόνωση των μεσαίων εισοδημάτων έχει συνοδευτεί από την αύξηση του κόστους ζωής τους, ειδικά σε αγαθά και υπηρεσίες που θεωρούνται σήμα-κατατεθέν για την μεσαία τάξη, όπως η κατοικία, η υγεία και η εκπαίδευση. Ειδικά για τα σπίτια, ο ΟΟΣΑ υπολογίζει πως το κόστος τους έχει αυξηθεί τρεις φορές ταχύτερα από το αντιπροσωπευτικό εισόδημα τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Η ζοφερή εικόνα γίνεται ακόμα χειρότερη λόγω της απώλειας της επαγγελματικής ασφάλειας που απολάμβανε στο παρελθόν η μεσαία τάξη. Περίπου μία στις έξι θέσεις εργασίας της μεσαίας τάξης κινδυνεύει να χαθεί λόγω της αυτοματοποίησης που φέρνει η τεχνολογική πρόοδος – ποσοστό που αυξάνεται σε μία στις πέντε στην Ελλάδα.
Παράλληλα, τα επαγγελματικά προσόντα που απαιτούνται για «είσοδο» στα μεσαία στρώματα γίνονται όλο και υψηλότερα.
Οι αλλαγές αποτυπώνονται σε ένα άτυπο χάσμα γενεών. Σχεδόν το 70% των ανθρώπων που ενηλικιώθηκαν τις δεκαετίες του 1960 και το 1970, ενώ για την γενιά που ενηλικιώθηκε γύρω στο 2000 το ποσοστό πέφτει στο 60%.
Στην πράξη, όπως επισημαίνει ο ΟΟΣΑ, όλες αυτές οι εξελίξεις έχουν αποδυναμώσει την επιρροή της μεσαίας τάξης, η οποία σε έναν βαθμό έχει χάσει τον ρόλο του «κέντρου βάρους» στην πολιτική σκηνή.
Ο οργανισμός υπενθυμίζει ότι ιστορικά μία υγιής και ακμάζουσα μεσαία τάξη συνδέεται με πολιτική σταθερότητα, επιχειρηματική πρωτοβουλία, υψηλό επίπεδο μόρφωσης και μεγάλες απαιτήσεις για αντιμετώπιση της διαφθοράς ή των άδικων προνομίων.
«Ανάμεσα στα νοικοκυριά της μεσαίας τάξης υπάρχει πλέον αυξανόμενη δυσαρέσκεια με τις οικονομικές συνθήκες. Σε αυτό το πλαίσιο, η αποτελμάτωση στις συνθήκες διαβίωσης της μεσαίας τάξης στις χώρες του ΟΟΣΑ έχει συνοδευτεί τα τελευταία χρόνια από την εμφάνιση νέων μορφών εθνικισμού, απομονωτισμού, λαϊκισμού και προστατευτισμού», αναφέρει.
Ο ΟΟΣΑ καλεί τα μέλη του να λάβουν ποικίλα μέτρα για να στηρίζουν τα μεσαία εισοδήματα: Να διασφαλίσουν ότι το κόστος των ακινήτων παραμένει λογικό, να βοηθήσουν υπερχρεωμένα νοικοκυριά, και να θεσμοθετήσουν προγράμματα εκπαίδευσης ώστε να μετριαστούν οι συνέπειες της αυτοματοποίησης στην αγορά εργασίας
Τονίζει επίσης πως οι χώρες-μέλη μπορούν να αλλάξουν την φορολογική πολιτική τους, ρίχνοντας περισσότερο βάρος στην φορολόγηση κεφαλαίου, κληρονομιάς και περιουσίας αντί για την φορολόγηση εισοδήματος.
Δεν είναι σαφές πάντως τι περαιτέρω διευκολύνσεις μπορεί να παράσχει στα μεσαία στρώματα η Ελλάδα, δεδομένου ότι είναι μία από τις λιγοστές χώρες του ΟΟΣΑ όπου οι μεσαίοι ήδη λαμβάνουν δυσανάλογα μεγάλο μερίδιο της κρατικής πρόνοιας.
Σύμφωνα με την έκθεση, μολονότι η μεσαία τάξη αναλογεί στο 59% του πληθυσμού λαμβάνει το 70% των επιδομάτων, συντάξεων και βοηθημάτων. Η φτωχότερη τάξη, που ανέρχεται στο 32% του πληθυσμού, λαμβάνει μόλις το 15%, με τον ΟΟΣΑ να αναφέρει πως η Ελλάδα είναι μία από τις λιγοστές χώρες όπου το σύστημα δεν επιδιώκει να βοηθήσει τους ασθενέστερους.
