Την Τετάρτη 13 Μαρτίου 2019 είχα την τύχη να παρακολουθήσω την ταινία της Μαρίας Ηλιού, “Σμύρνη η καταστροφή μιας κοσμοπολίτικης πόλης 1900-1922”, ένα χρονικό που καλύπτει, μια εικοσαετή απεικόνιση της Σμύρνης με τις συνήθειες και τον ιδιαίτερο τρόπο ζωής της μέχρι την τελική πτώση της.
Γράφει η Μαρία Ε.Δημητρίου
Η σκηνοθέτης, με ρίζες από τη Σμύρνη και ο καθηγητής Αλέξανδρος Κιτροέφ, καθηγητής Ιστορίας στο πανεπιστήμιο Haverford College στην Αμερική, είχαν να επεξεργαστούν αδημοσίευτες φωτογραφίες και βίντεο από εκείνη την εποχή και να παρουσιάσουν την καταστροφή της Σμύρνης μέσα από τη δική τους ματιά , όπως μας ανέφερε ο ίδιος ο καθηγητής που προλόγισε και την ταινία.
Το ντοκιμαντέρ παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 2012 στο Μουσείο Μπενάκη και σε επιλεγμένους κινηματογράφους την ίδια χρονιά .
Μέσα από ένα πρωτότυπο υλικό που περισυλλέχθηκε από τα αρχεία της Library of Congress, το Near East Relief , τα Πανεπιστήμια Harvard και Princeton, το Imperial War Museum, τη Fondation Albert Kahn, την ιδιωτική συλλογή του Pierre de Gigord και από αρχεία σε Ελλάδα και εξωτερικό, αναδύεται η Σμύρνη με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα της, στις μέρες της μεγάλης ακμής της και μέσα από αυτές τις φωτογραφίες και τα βίντεο αναβιώνουν τα γεγονότα εκείνης της εποχής και μας καθιστούν μάρτυρες έστω και ετεροχρονισμένα της μεγάλης καταστροφής.
Μια πολύ σημαντική συμβολή του ντοκιμαντέρ είναι οι ζωντανές μαρτυρίες ανθρώπων από τη Σμύρνη, πρώτης, δεύτερης και τρίτης γενιάς καθώς και Αρμένιων και Τούρκων οι οποίοι μέσα από τις αφηγήσεις τους σκιαγραφούν το κλίμα που επικρατούσε τότε και ο καθένας με την προσωπική του κατάθεση πλησιάζει τα γεγονότα, προσδίδοντας μια αντικειμενικότητα στο όλο εγχείρημα.
Το συγκλονιστικότερο όλων όμως , αποτελούν οι μαρτυρίες και οι φωτογραφίες από τις μέρες της μεγάλης καταστροφής που ακολούθησαν την αποχώρηση του Ελληνικού στρατού από τη Σμύρνη. Οι σφαγές που προκάλεσαν ο τουρκικός στρατός και οι Τσέτες του Κεμάλ στο πέρασμα τους , η μεγάλη φωτιά που ισοπέδωσε την πόλη και οι χιλιάδες κόσμου που προσπαθούσαν απεγνωσμένα να βρουν έναν τρόπο διαφυγής, παγιδευμένοι στο λιμάνι ανάμεσα στη φωτιά και τη θάλασσα.
Μπροστά μας ζωντανεύουν εικόνες φρίκης, με τους άντρες να συλλαμβάνονται και να εκτελούνται, ενώ τα γυναικόπαιδα παρέμεναν μέρες στην αποβάθρα στοιβαγμένα, χωρίς φαγητό και νερό, την ίδια ώρα που οι ξένες δυνάμεις αγκυροβολημένες στο λιμάνι παρακολουθούσαν απαθείς και όχι μόνο δε βοήθησαν στη διάσωση, αλλά έριχναν ζεστό νερό, ή έκοβαν τα χέρια σε όσους τολμούσαν να πέσουν στη θάλασσα και να πλησιάσουν κολυμπώντας τα πλοία .
Μαρτυρίες βγαλμένες από τα βάθη της ιστορίας, που θα πρέπει να διασωθούν και να περάσουν στις επόμενες γενιές για να μην ξεχαστεί η βαρβαρότητα την οποίαν έζησε ο ελληνισμός της Σμύρνης. Κόντρα στους νεωτεριστές ιστορικούς και σε όσους προσπαθούν να χαλκεύσουν την αλήθεια και να παρουσιάσουν μια στρογγυλεμένη πραγματικότητα για να μην ενοχληθούν οι γείτονες . Όπως αποπειράθηκε να γίνει με το βιβλίο ιστορίας της Έκτης Δημοτικού πριν μερικά χρόνια της Ιστορικού Μαρίας Ρεπούση όπου η αναφορά της στην καταστροφή της Σμύρνης περιοριζόταν σε μια παράγραφο με την ανώδυνη περιγραφή για τους Έλληνες που “ συνωστίζονταν ” στο λιμάνι για να μπούνε στα καράβια , λες και περιέγραφε κάποια φιέστα ή κάποιον ποδοσφαιρικό αγώνα.
Όσο όμως κι αν προσπαθούν ορισμένοι να εξευγενίσουν τα γεγονότα και να αλλοιώσουν την αλήθεια , έρχεται ο ίδιος ο τούρκος πρόεδρος να τους τραβήξει το χαλί κάτω από τα πόδια. Μιλώντας στη Σμύρνη, σε μια εκδήλωση για την ανακοίνωση των υποψηφίων του κόμματος του για τις Δημοτικές εκλογές που έγινε τον περασμένο Ιανουάριο, ο Ταγίπ Ερτογάν απήγγειλε ένα τραγούδι με εχθρικούς στίχους για την Ελλάδα, που περιγράφουν όμως την ιστορική αλήθεια.
“Ο ποταπός Έλληνας δε μπορεί να πραγματοποιήσει τους σκοπούς του ….θα ρίξω τους Έλληνε στη θάλασσα .”
Για να συνεχίσει μετά σε πεζό λόγο και να τονίσει ότι αυτό που έκανε ο Πασάς τότε, είναι έτοιμος να το κάνει και πάλι ο ίδιος …
Και δεν είναι η πρώτη φορά, που οι ίδιοι οι Τούρκοι έρχονται με τα λόγια τους να επικυρώσουν μια ιστορική πραγματικότητα που κάποιοι Έλληνες ιστορικοί προσπαθούν να παρουσιάσουν διαφορετικά . Το ίδιο συμβαίνει και με τον Πατριάρχη Γρηγόριο τον Ε και τον περιβόητο αφορισμό του προς την επανάσταση και την παραφιλολογία ότι ο ίδιος και η εκκλησία ήταν ενάντια στην εξέγερση και δε βοηθούσαν στον αγώνα του 1821 για να μη χάσουν τα προνόμια τους . Πέρα από τις άλλες μαρτυρίες Ελλήνων και ξένων έρχονται οι ίδιοι οι Τούρκοι μέσα από τα σχολικά τους βιβλία να το ανατρέψουν. Τις πληροφορίες αντλούμε από το βιβλίο “ Προβλήματα ιστοριογραφίας στα Σχολικά Εγχειρίδια των Βαλκανικών Κρατών. Επανάσταση του ’21 ,Βαλκανικοί Πόλεμοι εκδ. Εκρεμμές” του Κατσουλάκου και Τσαντίνη όπου γίνεται αναφορά στο Τουρκικό σχολικό εγχειρίδιο Εmin oktay, Tarih, Lise III, εκδ. 1988 .
Σε αυτό αναγράφεται ότι ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε ήταν ενήμερος για την ίδρυση της “ Εθνικής Εταιρίας “ ( όπως την αναφέρουν) το ίδιο και ο Ρώσσος Τσάρος, παραρτήματα της εταιρίας δημιουργήθηκαν στην Ελλάδα και την Κωνσταντινούπολη και μέλη της έγιναν επιφανείς προσωπικότητες όπως ο Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε . Και ενώ αυτοί που τον απαγχόνισαν του αποδίδουν τη τιμή που του αξίζει παρουσιάζοντας τον ως πρωτεργάτη της επανάστασης , κάποιοι νεότεροι που γι αυτούς απαγχονίστηκε , προσπαθούν να το παρουσιάσουν ως ιδιοτελή και προδότη ….
Στο ίδιο βιβλίο καταρρίπτεται επίσης από τους ίδιους τους Τούρκους ο μύθος που θέλησαν πολύ πρόσφατα κάποιοι κύκλοι στην Ελλάδα να καλλιεργήσουν , ότι η επανάσταση του 1821 ήταν ταξική .
Διαβάζουμε λοιπόν . “Σε σχέση με τους άλλους χριστιανικούς λαούς οι Έλληνες ήταν πιο εύποροι και πιο φωτισμένοι. Οι σχέσεις που είχαν αναπτύξει με τη Ρωσία κατά τον 18ο αιώνα συνετέλεσαν στη διάδοση εθνικοαπελευθερωτικών ιδεών μεταξύ τους . “ Πιο κάτω συνεχίζουν “ Στα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης τα ελληνικά πλοία υπό τουρκική σημαία κυκλοφορούσαν ελεύθερα παντού και μονοπώλησαν το εμπόριο της Μεσογείου. Έτσι πλούτισαν πολλοί Έλληνες που ζούσαν σε μεγάλες πόλεις της Ευρώπης ( όπως η Μασσαλία, η Τεργέστη, η Οδυσσός ) και ίδρυσαν στην Ελλάδα πολλά σχολεία και διέδωσαν σ’ όλους τους Έλληνες τις ιδέες της εθνικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας ……Η Εθνική Εταιρία ιδρύθηκε αρχικά το 1814 στην Οδησσό από τρία άτομα ( δύο Έλληνες και ένα Βούλγαρο ). Ουσιαστικός στόχος της ήταν η επανίδρυση της αρχαίας Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.”
Βλέπουμε εδώ ότι ακόμα και οι ίδιοι οι Τούρκοι αναγνωρίζουν ότι σκοπός της ελληνικής επανάστασης ήταν η απόκτηση της ελευθερίας και η επανίδρυση του ελληνικού έθνους και αυτό είναι μια απάντηση σε όσους θέλουν να διαδίδουν ότι οι Έλληνες εκείνης της περιόδου δεν είχαν συνείδηση της εθνότητας τους και ότι η επανάσταση έγινε επειδή το καταπιεσμένο προλεταριάτο ζητούσε τα δικαιώματά του …
Ας δούμε τώρα ένα άλλο αμφιλεγόμενο θέμα το Κρυφό Σχολειό. Δε θα χρησιμοποιήσω πηγές που είναι φίλα προσκείμενες προς την εκκλησία αλλά από την απέναντι όχθη.
Στο πιο πάνω απόσπασμα από το τουρκικό βιβλίο , γίνεται λόγος για τα σχολεία που ίδρυσαν οι πλούσιοι Έλληνες κατά τα χρόνια της Γαλλικής Επανάστασης δηλαδή εκεί γύρω στο 1789.
Τι γινόταν λοιπόν μέχρι τότε , δεν υπήρχαν σχολεία ; Και αν υπήρχαν, όπως διαβάζουμε σε τουρκικά φιρμάνια εκείνης της εποχής , σίγουρα δεν διδάσκονταν για τις ιδέες της εθνικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας …κάτι τέτοιο ήταν απαγορευμένο, άρα τι είδους σχολεία ιδρύθηκαν από τους πλούσιους Έλληνες ;
Φαντάζομαι ότι ήταν κάποια σχολεία στα οποία διδάσκονταν κρυφά οι ιδέες της εθνικής ελευθερίας και ανεξαρτησίας …δηλαδή αυτά τα σχολεία που ίδρυσαν οι πλούσιοι έλληνες ήταν Κρυφά Σχολεία …
Ένας άλλος πολέμιος της εκκλησίας ο κύριος Φίλης κατά τη διάρκεια της θητείας του ως υπουργού παιδείας εν αγνοία του και σίγουρα άθελα του προσέφερε μεγάλη ευεργεσία προς αυτό το σκοπό όταν στο μήνυμα του το 2016 για την επέτειο της ελληνικής επανάστασης του 1821 ευχαριστεί τους δασκάλους που οργάνωσαν τα σχολεία εκείνη την περίοδο.
“ …από τον 19 αιώνα μέχρι τα μέσα του 20ου δάσκαλοι πήγαν στις πιο απρόσιτες περιοχές για να οργανώσουν σχολεία …” αναφέρει ο κ Φίλης στο μήνυμα που διαβάστηκε σε όλα τα σχολεία . Άρα μέχρι τον 19 αιώνα δεν υπήρχαν σχολεία σε όλη την Ελλάδα …Ποιοι κάλυπταν αυτό το κενό και με ποιο τρόπο και γιατί δεν ευχαριστεί και αυτούς ο κύριος Φίλης ; Ποιοι μάθαιναν στα ελληνόπουλα γράμματα εκείνη την περίοδο, πως διασώθηκε η γλώσσα και η θρησκεία ; Τόσο πολύ δυσκολεύεται να παραδεχτεί ότι την εκπαίδευση στα απομακρυσμένα μέρη ή τις περιόδους που οι Τούρκοι ασκούσαν σκληρή πολιτική την αναλάμβαναν οι ιερείς και τα Κρυφά Σχολεία ;
Πολλοί ισχυρίζονται ότι καθόλη την περίοδο της τουρκοκρατίας υπήρχαν σχολεία, άρα δεν υπήρχε λόγος να υπάρχουν τα κρυφά σχολειά , ξεχνούν όμως ότι την εποχή που υπήρχε το παιδομάζωμα , αυτή η σκληρή πρακτική όταν οι Έλληνες έκρυβαν τα παιδιά τους για να μην τα αρπάξουν οι τούρκοι και τα εξισλαμίσουν και τα κάνουν γενίτσαρους, τα κρυφά σχολειά ήταν μια αναγκαιότητα για να διατηρηθούν οι ελληνικές ρίζες και να περάσουν από γενιά σε γενιά το ελληνικό στοιχείο.
Γι αυτό σήμερα που υπάρχουν ακόμα ζωντανές μαρτυρίες όλων των σύγχρονων ιστορικών γεγονότων να καταγράφονται, για να μη μπορεί στο μέλλον κάποιος με αντίθετες διαθέσεις να τα αμφισβητεί.
