Ένα προκλητικό εκτενές ρεπορτάζ φιλοξενείται σήμερα στην ηλεκτρονική έκδοση του BBC που διαβάζεται από εκατομμύρια αγγλόγφωνους ημερησίως.
Σύμφωνα με το ρεπορτάζ αυτό, στην Ελλάδα κατοικεί εδώ και χρόνια μια καταπιεσμένη “μακεδονική” μειονότητα, η οποία μέχρι τη συμφωνία των Πρεσπών δεν αναγνωριζόταν, καταπιεζόταν, εξοριζόταν από το ελληνικό κράτος.
Μέχρι στιγμής, ούτε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, ούτε το Μέγαρο Μαξίμου ούτε το Ελληνικό ΥΠΕΞ έχουν αντιδράσει στο κατάπτυστο άρθρο του βρετανικού μέσου το οποίο παρουσιάζει με περίεργο τρόπο χάρτη όπου εμφανίζεται “διχασμένη” η βόρεια με την Ελληνική Μακεδονία.
Το ρεπορτάζ επιβεβαιώνει και αυτό ο οποίο αρνείται η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ, ότι για πρώτη φορά το ελληνικό κράτος με τη συμφωνία των Πρεσπών αναγνώρισε “μακεδονική” ταυτότητα και γλώσσα.
Ακολουθεί το ρεπορτάζ του BBC:
Με την επικύρωση συμφωνίας με την πρόσφατα μετονομασθείσα “Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας”, η Ελλάδα αναγνώρισε σιωπηρά την ύπαρξη “μακεδονικής γλώσσας και εθνότητας”. Και όμως έχει αρνηθεί την ύπαρξη της “μακεδονικής μειονότητας” για δεκαετίες, λέει η Μαρία Μαργαρόνη. Θα αλλάξει κάτι τώρα;
Ο κ. Φωκάς, 92 ετών, στέκεται ευθυτενής ως δόρυ και κρατά τη βακτηρία με το ελεφαντόδοντο που έφερε από τη Ρουμανία ο παππούς του πριν από έναν αιώνα. Το μυαλό του και η μνήμη του είναι τόσο έντονα όσο η στολή του.
Ένας συνταξιούχος δικηγόρος, ο κ. Φωκάς μιλάει τον άψογο επίσημο Έλληνα με μια ξεχωριστή γλώσσα: η μητρική του γλώσσα είναι “μακεδονική”, μια σλαβική γλώσσα που σχετίζεται με τη βουλγαρική και μιλάει εδώ και αιώνες σε αυτό το τμήμα των Βαλκανίων. Στο σύγχρονο σπίτι του γιου του σε ένα χωριό στη βόρεια Ελλάδα, με οδηγεί στην οδυνηρή ιστορία της μη αναγνωρισμένης σλαβικής μειονότητας της Ελλάδας.
Ο κ. Φωκάς φροντίζει να τονίσει από την αρχή ότι είναι και “Μακεδόνας” και Έλληνας. Έχει βάσιμους λόγους να υπογραμμίσει την αφοσίωσή του: για σχεδόν έναν αιώνα, οι “Μακεδόνες” στην Ελλάδα υπήρξαν αντικείμενα υποψίας και, κατά περιόδους υπέστησαν διώξεις, ακόμη και επειδή η παρουσία τους δεν γινόταν αποδεκτή σχεδόν από κανέναν.
Οι περισσότεροι είναι απρόθυμοι να μιλήσουν με τους ξένους για την ταυτότητά τους. Για τους εαυτούς τους και τους άλλους, είναι γνωστοί απλά ως «ντόπιοι», που μιλούν μια γλώσσα που ονομάζεται «τοπική» (dopya). Απουσιάζουν εντελώς από τα εγχειρίδια της σχολικής ιστορίας, δεν έχουν εμφανιστεί στις απογραφές από το 1951 (όταν καταγράφηκαν απλώς ως ομιλούντες την «σλαβική γλώσσα») και η ύπαρξή τους δεν αναφέρεται καθόλου δημοσίως. Οι περισσότεροι Έλληνες δεν γνωρίζουν καν την ύπαρξή τους.
Αυτή η άρνηση ήταν ένας από τους λόγους για την μακρόχρονη διαμάχη της Ελλάδας με την πρώην γιουγκοσλαβική δημοκρατία, που επίσημα ονομάζεται Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας. Η διαμάχη επιλύθηκε τελικά τον περασμένο μήνα με ψηφοφορία στο ελληνικό κοινοβούλιο επικυρώνοντας (με πλειοψηφία μόλις επτά μελών) μια συμφωνία που έγινε τον περασμένο Ιούνιο από τους δύο πρωθυπουργούς των χωρών. Όταν ο πρωθυπουργός, ο Αλέξης Τσίπρας, αναφέρθηκε κατά τη διάρκεια της κοινοβουλευτικής συζήτησης στην ύπαρξη «Σλαβομακεδόνων» στην Ελλάδα – την εποχή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου – έσπασε ένα μακροχρόνιο ταμπού.
Η χρήση του ονόματος “Μακεδονία” από το γειτονικό κράτος αναγνωρίζει σιωπηρά ότι οι Μακεδόνες είναι αυτοί οι ίδιοι και ανοίγει την πόρτα σε δύσκολες ερωτήσεις σχετικά με την ιστορία της “μακεδονικής μειονότητας” της Ελλάδας.
Όταν γεννήθηκε ο κ. Φωκάς, η βόρεια ελληνική περιοχή της Μακεδονίας είχε μόλις προστεθεί πρόσφατα από το ελληνικό κράτος. Μέχρι το 1913 ήταν μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, με την Ελλάδα, τη Βουλγαρία και τη Σερβία να χρησιμοποιούν τους Σλαβόφωνους της περιοχής, χρησιμοποιώντας τους ως μέσο για την διεκδίκηση της επικράτειας. Εν μέρει αντιδρούσε σε αυτές τις ανταγωνιστικές δυνάμεις ότι στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα προέκυψε μια ξεχωριστή ταυτότητα της “Σλαβομακεδονίας”. Όπως έλεγε ο θείος του κ. Φωκά, η οικογένειά τους δεν ήταν “ούτε Σέρβοι, ούτε Έλληνες ούτε Βούλγαροι, αλλά Ορθόδοξοι “Μακεδόνες”.
Τελικά, οι Σλάβοι “Μακεδόνες” βρέθηκαν χωρισμένοι μεταξύ αυτών των τριών νέων κρατών. Στην Ελλάδα, ορισμένοι εκδιώχθηκαν, ενώ όσοι παρέμειναν ωθήθηκαν να αφομοιωθούν. Όλα τα χωριά και οι πόλεις με μη ελληνικά ονόματα έλαβαν νέα, τα οποία επέλεξε μια επιτροπή μελετητών στα τέλη της δεκαετίας του 1920, αν και σχεδόν ένας αιώνας αργότερα μερικοί «ντόπιοι» εξακολουθούν να χρησιμοποιούν τα παλιά.
Το 1936, όταν ο κ. Φωκάς ήταν εννέα ετών, ο Έλληνας δικτάτορας Ιωάννης Μεταξάς (“ένας θαυμαστής του Μουσολίνι”, σύμφωνα με το BBC) απαγόρευσε τη “μακεδονική γλώσσα” και ανάγκασε τους “Μακεδόνeς” να αλλάξουν τα ονόματά τους σε ελληνικά.
Ο κ. Φωκάς θυμάται ότι οι αστυνομικοί παρακολουθούν όσους πηγαίνουν σε κηδείες και κρυφακούν στα παράθυρα για να πιάσουν κάποιον που μιλάει ή τραγουδάει στην απαγορευμένη γλώσσα. Υπήρχαν αγωγές, απειλές και ξυλοδαρμοί.
Οι γυναίκες – οι οποίες συχνά δεν μιλούσαν ελληνικά – θα κάλυπταν το στόμα τους με τις μαντίλες τους για να μην γίνονται αντιληπτές , αλλά η μητέρα του κ. Φωκά συνελήφθη και της επιβλήθηκε πρόστιμο 250 δραχμών, ένα μεγάλο ποσό τότε.
“Οι Σλαβόφωνοι, υπέφεραν πολλά από τους Έλληνες την περίοδο του Μεταξά”, λέει. “Είκοσι άνθρωποι από αυτό το χωριό, οι αρχηγοί των μεγάλων οικογενειών, εξορίστηκαν στο νησί της Χίου, ο πατέρας μου ήταν ένας από αυτούς”. Βασανίστηκαν, και τους ανάγκαζαν να πίνουν ρητινέλαιο, ένα ισχυρό καθαρτικό.
Όταν η Γερμανία, η Ιταλία και η Βουλγαρία εισέβαλαν στην Ελλάδα το 1941, μερικοί σλαβόφωνοι καλωσόρισαν τους Βούλγαρους ως πιθανούς απελευθερωτές από το καταπιεστικό καθεστώς του Μεταξά. Αλλά πολλοί σύντομα εντάχθηκαν στην αντίσταση, υπό την ηγεσία του Κομμουνιστικού Κόμματος (το οποίο τότε υποστήριζε τη “μακεδονική” μειονότητα) και συνέχισαν να αγωνίζονται με τους κομμουνιστές στον εμφύλιο πόλεμο που ακολούθησε την κατοχή του Άξονα. (Η Βουλγαρία κατέλαβε το ανατολικό τμήμα της ελληνικής Μακεδονίας από το 1941 έως το 1944, διαπράττοντας πολλές φρικαλεότητες, πολλοί Έλληνες αποδίδουν εσφαλμένα αυτά στους “Μακεδόνες”, τους οποίους αναγνωρίζουν ως Βούλγαρους).
Όταν οι κομμουνιστές τελικά νίκησαν, ακολουθήθηκαν σοβαρά αντίποινα για όποιον συνδεόταν με την αντίσταση ή την αριστερά.
“Οι “Μακεδόνες” πλήρωσαν περισσότερο από οποιονδήποτε για τον εμφύλιο πόλεμο”, λέει ο κ. Φωκάς. “Οκτώ άτομα οδηγήθηκαν στο δικαστήριο και εκτελέστηκαν από αυτό το χωριό, οκτώ από το επόμενο χωριό, 23 από το ένα απέναντι, σκοτώθηκαν ένας παππούς και ο εγγονός του, μόλις 18 χρονών”.
Ο κ. Φωκάς στη συνέχεια φοίτησε στη Θεσσαλονίκη – αλλά και ο ίδιος συνελήφθη και πέρασε τρία χρόνια στο νησί της Μακρονήσσου, όχι για κάτι που έκανε, αλλά επειδή η μητέρα του βοήθησε τον γαμπρό του να ξεφύγει από τον φεγγίτη ενός καφενείου .
Οι περισσότεροι από τους κρατούμενους στη Μακρόνησο ήταν Έλληνες αριστεριστές και πιέστηκαν να υπογράψουν δηλώσεις μετάνοιας για το υποτιθέμενο κομμουνιστικό τους παρελθόν. Εκείνοι που αρνήθηκαν, βααανίστηκαν, αναγκαζόμενοι να σέρνονται κάτω από συρματόπλεγμα ενώ τους χτυπούσαν με σκληρά γκλομπς. “Τα πράγματα έγιναν φρικτά”, λέει ο κ. Φωκάς. “Αλλά δεν πρέπει να μιλάμε γι ‘αυτούς, είναι μια προσβολή του ελληνικού πολιτισμού, βλάπτει το καλό όνομα της Ελλάδας”.
Δεκάδες χιλιάδες μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού, (περίπου οι μισοί από αυτούς ήταν τους Σλαβόφωνοι) εξορίστηκαν στις χώρες του ανατολικού μπλοκ κατά τη διάρκεια και κυρίως μετά τον εμφύλιο πόλεμο. Περίπου 20.000 παιδιά παραλήφθηκαν πέρα από τα σύνορα από τους κομμουνιστές, είτε για την προστασία τους είτε ως εφεδρικά στρατεύματα για μια μελλοντική αντεπίθεση.
Πολλοί Σλαβόφωνοι πολίτες επίσης διέφυγαν βόρεια για την ασφάλειά τους. Ολόκληρα χωριά εκκενώθηκαν, όπως ο παλιός οικισμός της Κρυσταλλοπηγής κοντά στα αλβανικά σύνορα, όπου μόνο η επιβλητική εκκλησία του Αγίου Γεωργίου μαρτυρεί έναν πληθυσμό που κάποτε αριθμούσε περισσότερες από 1.500 ψυχές.
Το 1982, περισσότερα από 30 χρόνια μετά το τέλος της σύγκρουσης, η σοσιαλιστική κυβέρνηση της Ελλάδας εξέδωσε διάταγμα που επέτρεπε την επιστροφή των προσφύγων από τον εμφύλιο πόλεμο, αλλά μόνο για εκείνους που ήταν «ελληνικής καταγωγής». Οι “Μακεδόνες” από την Ελλάδα παρέμειναν μακρυά από τη χώρα τους, τα χωριά τους και τη γη τους. οι οικογένειες που χωρίστηκαν από τον πόλεμο δεν επανασυνδέθηκαν ποτέ.
Ο πατέρας και ο γαμπρός του κ. Φωκά πέθαναν στα Σκόπια. Όμως, ο ίδιος επισημαίνει, ότι η απόφαση σιωπηρά αναγνώρισε ότι υπήρχαν εθνικά “Μακεδόνες” στην Ελλάδα, ακόμη και αν το κράτος δεν αναγνώρισε επίσημα την ύπαρξή τους: «Αυτοί οι πρόσφυγες πολέμου άφησε τα παιδιά, τα εγγόνια, πατέρες, μητέρες πίσω Ποιοι ήταν αυτοί, αν δεν ήταν Μακεδόνες.; ”
Είναι αδύνατο να υπολογιστεί με ακρίβεια ο αριθμός των σλαβικών ομιλητών ή των απογόνων των εθνοτικών Μακεδόνων στην Ελλάδα. Ο ιστορικός Leonidas Embiricos εκτιμά ότι περισσότεροι από 100.000 εξακολουθούν να ζουν στην ελληνική περιφέρεια της Μακεδονίας, αν και μόνο 10.000 έως 20.000 θα αναγνωριστούν ανοιχτά ως μέλη μιας μειονότητας – και πολλοί άλλοι είναι υπερήφανοι ελληνικοί εθνικιστές.
Η “μακεδονική” γλώσσα δεν έχει επίσημα απαγορευτεί στην Ελλάδα εδώ και δεκαετίες, αλλά ο φόβος εξακολουθεί να παραμένει. Ένας μεσήλικας άντρας που γνώρισα σε ένα χωριό κοντά στους καλαμιώνες της λίμνης Πρέσπας, όταν η συμφωνία ανάμεσα στην Ελλάδα και την “Βόρεια Μακεδονία” υπογράφηκε για πρώτη φορά τον περασμένο Ιούνιο, εξήγησε ότι ο φόβος έχει περάσει από γενιά σε γενιά. “Οι γονείς μου δεν μιλούσαν τη γλώσσα στο σπίτι, για να με προστατέψουν από τη δημόσια εκφορά της, δεν θυμόμαστε ακόμα γιατί φοβούμαστε πια”, είπε. Αργά η γλώσσα πεθαίνει. Χρόνια καταστολής την περιόρισαν σε εσωτερικούς χώρους..
Και όμως μιλώντας ή τραγουδώντας στα “μακεδονικά” μπορεί ακόμα να είναι αιτία παρενόχλησης. Ο γιος του κ. Φωκά είναι μουσικός. παίζει το “φλάουτο της Μακεδονίας” όπως και ο μικρός του γιός. Αυτός και μια ομάδα φίλων φιλοξένησαν ένα διεθνές φεστιβάλ μουσικής στην πλατεία του χωριού, με συγκροτήματα από πολλές χώρε του κόσμου, όπως από τη Βραζιλία, το Μεξικό και τη Ρωσία.
“Αφού έπαιξαν τα συγκροτήματα αυτά, μετά κάναμε πάρτι με τα δικά μας “μακεδονικά “τραγούδια”, λέει. “Κανένα από αυτά δεν ήταν εθνικιστικά ή διχαστικά τραγούδια – δεν θα το αφήσουμε ποτέ αυτό, αλλά το 2008, όπως περιμέναμε να φτάσουν οι ξένοι μουσικοί, η τοπική αρχή μας απαγόρευσε ξαφνικά να κάνουμε το φεστιβάλ στην πλατεία, οι ίδιοι που θέλησαν να απαγορευτούμε – εξακολουθούν να κάνουν τα δικά τους γεγονότα εκεί “.
Την τελευταία στιγμή, το φεστιβάλ μεταφέρθηκε σε ένα χωράφι έξω από το χωριό, ανάμεσα στα καλάμια και τα έλη, χωρίς κατάλληλες εγκαταστάσεις – κάτι το οποίο ο γιος του κ. Φωκά τονίζει, έκανε μόνο την Ελλάδα να φαίνεται αυταρχική.
“Και ξέρετε γιατί τα τραγούδια απαγορεύονται στην πλατεία, αλλά όχι τα πεδία έξω;” προσθέτει ο πατέρας του. “Επειδή γύρω από την πλατεία υπάρχουν καφενεία και οι ντόπιοι μπορούν να καθίσουν εκεί και να παρακολουθήσουν και να ακούσουν κρυφά, αλλά έξω από το χωριό φοβούνταν να ενωθούν – θα είχαν επιστήσει την προσοχή στον εαυτό τους κάνοντας αυτό”.
Τη θέση της Ελλάδας
Η ελληνική κυβέρνηση αναγνωρίζει επισήμως μόνο μία μειονότητα – τη μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης
Έχει ιστορικά θεωρήσει τους “Μακεδόνες – Σλάβους” της Ελληνικής Μακεδονίας ως γλωσσική και όχι εθνική ομάδα, αναφέροντας τους ως σλαβόφωνους Έλληνες ή δίγλωσσους Έλληνες – η συμφωνία για το όνομα της Βόρειας Μακεδονίας απαιτεί από τα Σκόπια να αλλάξουν το σύνταγμά τους για να αφαιρέσουν τις αναφορές σε μειονότητα στην Ελλάδα
Ένα έγγραφο που εκδόθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1990, λέει ότι «σχεδόν όλοι οι δίγλωσσοι κάτοικοι της περιοχής των οποίων η εθνική συνείδηση δεν ήταν ελληνική μετακόμισε στα γειτονικά κράτη» κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα – συνεπώς, κάθε δίγλωσσος λαός που παρέμεινε στην κατοχή του ελληνικού συνείδηση
Η επικύρωση της συμφωνίας της Ελλάδας με τη Δημοκρατία της “Βόρειας Μακεδονίας – και η σιωπηρή αναγνώρισή της για “μακεδονική γλώσσα και εθνικότητα” – είναι μια σημαντική πολιτική πρόοδος που θα βοηθήσει στην άμβλυνση τέτοιων φόβων. Αλλά η διαδικασία έχει επίσης προκαλέσει νέα κύματα θυμού και άγχους, με μεγάλες, ενίοτε βίαιες, διαμαρτυρίες που αντιτίθενται στη συμφωνία, υποστηριζόμενες από τμήματα της Ορθόδοξης Εκκλησίας.
Οι εκλογές πρέπει να πραγματοποιηθούν πριν από το τέλος του έτους. Η δεξιά αντιπολίτευση της Ελλάδας επέστρεψε γρήγορα στα εθνικιστικά συναισθήματα, κατηγορώντας την κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ για προδοσία και προδοσία. Για τους Σλαβόφωνους της Ελλάδας, οι οποίοι από καιρό δεν επιζητούν τίποτα περισσότερο από το δικαίωμα στην πολιτιστική έκφραση, ο χρόνος για να βγούν από τη σκιά μπορεί να μην έφτασε ακόμα.
Ο κ. Φωκάς σύμφωνα με το BBC αναφέρεται με το όνομά του για να προστατεύσει την ταυτότητά του
