*Του Κώστα Κωτούλα
Για το 2018, το Χειμερινό Ηλιοστάσιο προσδιορίζεται την 22α Δεκεμβρίου.
Τα Ηλιοστάσια, αντίθετα με τα όσα διαδίδουν διάφοροι, δεν ταυτίζονται με την αρχή των εποχών. Δεν ξεκινάει ο Χειμώνας στις 22 Δεκεμβρίου. Τα Ηλιοστάσια προσδιορίζουν τη στιγμή κάθε έτους (ακριβέστερα: τις δύο στιγμές κάθε έτους) κατά την οποία ο άξονας της Γης βρίσκεται στη μεγαλύτερη κλίση του σε σχέση με τον Ήλιο. Συνακόλουθα, κατά το Χειμερινό Ηλιοστάσιο, στο Βόρειο Ημισφαίριο έχουμε τη μικρότερη ημέρα και τη μεγαλύτερη νύχτα όλου του έτους.
Τα Ηλιοστάσια δε σημαίνουν (κατά πάσαν πιθανότητα -ποτέ δεν ξέρεις) τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από αυτό. Έλα όμως που εδώ και τόσες χιλιάδες χρόνια οι άνθρωποι δίναμε κάποια παραπάνω σημασία στα Ηλιοστάσια. Πριν ακόμα επινοηθεί το ρολόι, η τηλεόραση και το διαδίκτυο, την εποχή που οι άνθρωποι κοίταζαν συχνότερα το (νυχτερινό) ουρανό, είχαν εντοπίσει αυτές τις δύο ξεχωριστές μέρες του έτους -και μαζί και τις άλλες δύο, εαρινή και φθινοπωρινή ισημερία- και θεωρούσαν ότι είχαν κάποιον πιο σημαντικό ρόλο στην πορεία του έτους.
Αλλά αυτοί ήταν Αρχαίοι και δεν ήξεραν.
Ή μήπως ήξεραν και εμείς είμαστε νέοι και δε μάθαμε;
Σε κάθε περίπτωση, δεν υπάρχει καταλληλότερη στιγμή να αναφερθούμε στο Howard Phillips Lovecraft.
Ο Lovecraft γεννήθηκε στο Providence της Πολιτείας του Rhode Island το 1890. Από μικρή ηλικία έμαθε να εκτιμά τη λογοτεχνία. Παράλληλα, ζώντας με τη μητέρα του και τις θείες του σε ένα σπίτι που πενθούσε καθ’ όλη την παιδική του ηλικία (έχασε τη γιαγιά του στα 5 και τον πατέρα του στα 8 και ζούσε με μαυροφορεμένες γυναίκες -τη μητέρα του και τις θείες του), άρχισε από μικρός να καλλιεργεί τους προσωπικούς του δαίμονες: φόβους κι εφιάλτες και μια ακόρεστη λαχτάρα για γνώση.
Σε ηλικία 12 ετών, έχοντας δείξει ξεχωριστό ενδιαφέρον για την Αστρονομία, ξεκινά την έκδοση περιοδικού εντύπου για την Αστρονομία (Rhode Island Journal of Astronomy). Εκδίδει όμως και την Επιστημονική Εφημερίδα (Scientific Gazette), η οποία στρεφόταν στη Χημεία.
Πριν τελειώσει το σχολείο, ο Lovecraft ξεκίνησε να γράφει. Πολύ σύντομα, άρχισε να βλέπει το όνομά του σε περιοδικά του Κινήματος της Pulp Fiction, μέσα από την αλληλογραφία του και την κριτική που ασκούσε σε διηγήματα τρίτων. Μέσα από αυτή, διαφαίνεται και ένα υπόβαθρο στη σκέψη του το οποίο σήμερα θα μπορούσε να χαρακτηρισθεί ως ρατσιστικό. Παράλληλα με την κριτική (η οποία σταδιακά απέκτησε και θεσμικό χαρακτήρα), ο Lovecraft άρχισε να δημοσιεύει και δικές του σύντομες ιστορίες σε περιοδικά. Σημαντικότερο από τα περιοδικά που φιλοξένησαν έργα του Lovecraft είναι το Weird Tales Magazine.
Ο Lovecraft είχε σημαντικές ιδιαιτερότητες στο χαρακτήρα του, που αμβλύνουν κάπως την αίσθηση που αφήνουν τα προαναφερθέντα ρατσιστικά στοιχεία στη σκέψη του . Απέφευγε τους περισσότερους ανθρώπους (αν και είχε εξαιρετική προσωπική σχέση -ιδίως δι’ αλληλογραφίας- με σημαντικές προσωπικότητες της λογοτεχνίας του φανταστικού), έτσι ώστε να μπορεί κανείς να πει ότι δεν ήταν ρατσιστής, αλλά συνολικά μισάνθρωπος και ότι τον απωθούσαν εξίσου όλοι οι άνθρωποι, ανεξαρτήτως φυλής. Απέφευγε το φως της ημέρας: κοιμόταν μέχρι αργά τη μέρα και από το σπίτι του έβγαινε αφού σκοτείνιαζε. Αλληλογραφούσε σαν τρελός (υπολογίζεται ότι έχει γράψει περίπου 100.000 επιστολές στη διάρκεια της ζωής του, με μόνο καταγεγραμμένο ως πολυγραφότερο επιστολογράφο το Βολταίρο). Εμφάνιζε κρίσεις τρόμου κατά τη νύχτα (ίσως γι’ αυτό ξενυχτούσε και κοιμόταν την ημέρα). Και δήλωνε χωρίς υπεκφυγές ότι σε γενικές γραμμές αισθανόταν ξένος: ξένος στην εποχή του, ξένος στο ανθρώπινο είδος, ξένος στον κόσμο, ξένος στη ζωή.
Παρ’ όλα αυτά, ο Lovecraft κατάφερε να «επιβιώσει» για σχεδόν τρεις δεκαετίες ακόμη. Όμως τα έσοδά του από τις ιστορίες του δεν αρκούσαν για να συντηρήσουν επαρκώς την οικογένειά του (τον ίδιο και τη σύζυγό του, μέχρι το χωρισμό τους το 1929), αφού το όποιο οικογενειακό απόθεμα είχε εξαντληθεί. Έτσι, ο Lovecraft, άρχισε να γράφει ή να ξαναγράφει (ως επιμελητής κειμένων) ιστορίες για άλλους επ’ αμοιβή. Ωστόσο, η βαθειά ένδεια, η ασθενική φύση, η υπολανθάνουσα χρόνια άτυπη κατάθλιψη, ο περίεργος χαρακτήρας, ο υποσιτισμός, τον οδήγησαν σταδιακά στο θάνατο. Πέθανε στις 15 Μαρτίου 1937.
Δεν είναι νεκρό αυτό που αιώνια μπορεί να περιμένει…
Κατά το χρόνο του θανάτου του, ο Lovecraft είχε δει μόνο ένα βιβλίο του να έχει κυκλοφορήσει: Η Σκιά πάνω από το Ίννσμουθ (1936). Τα υπόλοιπα κείμενά του ήταν σκόρπια σε περιοδικά (δημοσιευμένα ή μη), σε αλληλογραφία με φίλους, έτοιμα προς δημοσίευση με το όνομά του ή με ονόματα άλλων, είτε ατελή ακόμη σχεδιάσματα. Ο θάνατος όμως δεν διασκόρπισε το έργο του Lovecraft. Οι φίλοι του August Derleth και Donald Wandrei ίδρυσαν δύο χρόνια μετά το θάνατό του τον εκδοτικό οίκο Arkham House. Το όνομα του εκδοτικού οίκου προέρχεται από μια φανταστική πόλη – τοποθεσία στη Μασσαχουσέττη, στην οποία τοποθέτησε ο Lovecraft κάποιες από τις ιστορίες του (στη συνέχεια το όνομα αυτό το πήρε και ένα πασίγνωστο άσυλο για παρανοϊκούς εγκληματίες στα περίχωρα της Gotham City).
Το 1939, ο εκδοτικός οίκος Arkham House κυκλοφόρησε (σύμφωνα με παράκληση του ίδιου του εκλιπόντος) τον πρώτο τόμο των Απάντων του Lovecraft, το The Outsider and Others. Η αναφορά στον ξένο Lovecraft ήταν παραπάνω από εμφανής. Το 1943 κυκλοφόρησε ο δεύτερος τόμος των Απάντων, το Beyond the Wall of Sleep. Ακολούθησαν και άλλες κυκλοφορίες, με ημιτελή έργα του Lovecraft, ολοκληρωμένα από τον Derleth (για παράδειγμα το The Lurker at the Threshold ή τα διηγήματα του The Watchers Out of Time). Στα τέλη της δεκαετίας του 1960, το ενδιαφέρον του κοινού για τον Lovecraft οδήγησε στην επανέκδοση των Απάντων του σε τρεις τόμους και, αργότερα, επιλεγμένες επιστολές του.
Από το σύνολο του έργου του Lovecraft, η σημαντικότερη απώλεια, την οποία δεν κατάφερε να καλύψει ούτε το Arkham House, ήταν αυτή του αντιγράφου του Necronomicon, το οποίο ο Lovecraft αποδίδει στον τρελό άραβα ποιητή Abdul Alhazred (που έζησε στο Χαλιφάτο των Ομεϋαδών περίπου το 700 μ.Χ.), αλλά του οποίου ο Lovecraft είναι βέβαιο ότι είχε πλήρη γνώση, καθώς οι αναφορές του σε αυτό είναι συχνές και ύποπτα λεπτομερείς. Έτσι, λόγω αυτής της απώλειας, το κείμενο παραμένει στα υπόγεια των πέντε Μουσείων – Βιβλιοθηκών (Βρετανικό Μουσείο, Εθνική Βιβλιοθήκη της Γαλλίας, Βιβλιοθήκη Widener στο Χάρβαρντ, Πανεπιστήμιο του Μπουένος Άυρες και Πανεπιστήμιο Miscatonic στη Μασσαχουσέττη, όπου υπάρχει και η μετάφραση του κειμένου στα Λατινικά από τον Olaus Wormius), μακριά από το κοινό.
Το Arkham House δεν κράτησε απλώς ζωντανό το έργο του Lovecraft. Σταδιακά κατέστη ένας από τους πιο σημαντικούς εκδοτικούς οίκους στο χώρο του Φανταστικού, φιλοξενώντας έργα των Robert Bloch, Ray Bradbury, Clark Ashton Smith, Robert Howard, Algernon Blackwood, William Hodgson αλλά και του ίδιου του Derleth. Από όλο το φάσμα όμως της λογοτεχνίας του Φανταστικού, το μεγαλύτερο βάρος οι εκδόσεις Arkham House το έδωσαν στη Λογοτεχνία του Φανταστικού Τρόμου. Ο διά της λογοτεχνίας Φόβος άλλωστε ήταν και η σημαντικότερη παρακαταθήκη του ανθρώπου πίσω από την ίδρυση του Οίκου.
Το αρχαιότερο συναίσθημα της ανθρωπότητας είναι ο Φόβος. Και το αρχαιότερο και δυνατότερο είδος Φόβου είναι ο Φόβος του Αγνώστου.
Καταφέραμε να φτάσουμε ως εδώ χωρίς να αναφερθούμε στο τι έγραφε ο Lovecraft.
Ναι, έγραφε Λογοτεχνία του Φανταστικού.
Ναι, έγραφε σε μια εξαιρετικά δύσκολη (ή πλούσια, εξαρτάται από την οπτική γωνία) γλώσσα και με ιδιαίτερα περίπλοκο ύφος.
Ναι, έπλασε με τη φαντασία του τον κόσμο των Ονειροτόπων και μια φανταστική παραλλαγή της ακτής της Μασσαχουσέττης, έγραψε λυρικά, έγραψε ιστορίες μυστηρίου, έγραψε (ψευδο)μυθολογία, έγραψε σχετικά με τις επιστήμες και τη φιλοσοφία, έγραψε βιβλιοκριτικές.
Όμως πάνω και πέρα από αυτά, ο Lovecraft ήταν συγγραφέας τρόμου. Αντιλαμβανόταν πολύ καλά το πόσο μια περιγραφή τρόμου μπορεί να επηρεάσει τον αναγνώστη και δούλευε με συνέπεια πάνω σε αυτό. Και ο τρόμος του Lovecraft δεν ήταν ευθύς τρόμος: δεν παρουσίαζε το τέρας με τα μεγάλα νύχια και δόντια, δεν ήταν τρόμος αιματοχυσίας ή σοκ. Ήταν μάλλον υπολανθάνων τρόμος. Κάποιες αναφορές, κάποια ερεθίσματα, κάποιοι υπαινιγμοί και από εκεί και πέρα άφηνε το μυαλό του αναγνώστη να εγκλωβιστεί ακόμα περισσότερο στο σκοτεινό δίχτυ του φόβου. Και κατά κανόνα ο φόβος περιστρεφόταν γύρω από το μοτίβο της ύπαρξης αρχαίων εξωγήινων δυνάμεων και υπάρξεων απρόσιτων στον άνθρωπο, των οποίων τη δράση δεν αντιλαμβανόμαστε ή δε μπορούμε να αντιληφθούμε και για τους οποίους μπορούμε να αντιληφθούμε κάποια ελάχιστα στοιχεία μόνο από τη δράση των εδώ συνεργατών τους.
Στην πραγματικότητα δηλαδή, αυτό που βλέπει ο αναγνώστης δεν είναι η ίδια η πηγή του φόβου καθ’ εαυτή, αλλά τα απόνερα των ενεργειών της ή η διαδικασία της εισόδου στον κόσμο και το χρόνο μας. Διαβάζοντας Lovecraft φοβόμαστε το άγνωστο και φοβόμαστε από ενσυναίσθηση, λόγω του φόβου του πρωταγωνιστή. Και είναι σύνηθες να διακηρύσσει ο πρωταγωνιστής των έργων του ότι δεν πρόκειται να καταγράψει ακριβώς τις εμπειρίες του (από την ανάμνηση των οποίων το μυαλό του δε θα βρει ποτέ πια ανάπαυση), προκειμένου να προστατεύσει τους συνανθρώπους του από την εισβολή του αγνώστου, από την κατάρρευση της βεβαιότητας για τις αρχές και τους νόμους που διέπουν τον κόσμο στον οποίο ζουν. Για τον Lovecraft, το να σπάσουν οι δεσμώτες του σπηλαίου τα δεσμά τους και να ανακαλύψουν την πραγματική αλήθεια, πέρα δηλαδή από τις σκιές που βλέπουν στον τοίχο του σπηλαίου, το να δουν τι βρίσκεται πέρα από το κατώφλι, είναι επικίνδυνο, καθώς θα καταστρέψει ανεπανόρθωτα το λεπτό κέλυφος το οποίο στην πραγματικότητα δεν μας κρύβει την αλήθεια, αλλά μας προστατεύει από την αντίληψη ότι ζούμε σε ένα σύμπαν εχθρικό προς τον άνθρωπο, εχθρικό προς τη ζωή.
Το είδος λογοτεχνίας Τρόμου που στηρίζεται στο υπόδειγμα του Lovecraft έχει ονομαστεί προς τιμήν του Lovecraftian Horror και είναι γνωστό και ως Cosmic Horror.
Χριστουγεννιάτικα κάλαντα
Επιστρέφουμε στο Χειμερινό Ηλιοστάσιο. Και μαζί στο πνεύμα των ημερών.
Επειδή η επιρροή του Lovecraft είναι τεράστια και δεν έχει νόημα να ξεκινήσουμε να λέμε ότι οι Black Sabbath ή οι Metallica έχουν εμπνευσθεί τραγούδια, ότι ο Gaiman ή η DC έχουν ονομάσει το Άσυλο ή ότι ο Borges έχει αφιερώσει ή όσα άλλα τέτοια, θα σταθούμε μόνο σε ένα μέρος των όσων επηρεάστηκαν από αυτόν.
Η H. P. Lovecraft Historical Society (HPLHS) είναι μία οργάνωση η οποία υποστηρίζει έργα (κείμενα, θεατρικά έργα, μουσική) που στηρίζονται στη Μυθολογία Cthulhu. Μεταξύ των κυκλοφοριών της συγκαταλέγονται τα άλμπουμ A Very Scary Solstice και An Even Scarier Solstice, τα οποία αξίζει κανείς να αναζητήσει. Σε αυτά περιέχονται τραγούδια με στίχους εμπνευσμένους από τον Lovecraft -κυριολεκτικά οι άνθρωποι δεν έχουν ιδέα με τι δυνάμεις μπλέκουν.
Ωστόσο τα τραγούδια είναι καταπληκτικά. Δώρο (ως link) ένα σχετικό με το Ηλιοστάσιο:
