*Του Κώστα Κωτούλα
Είναι πολλοί οι συγγραφείς του Φανταστικού. Κάποιους από αυτούς τους έχουμε συζητήσει, κάποιους άλλους θα τους συζητήσουμε στο μέλλον. Το περίεργο με αυτή την παράξενη κάστα συγγραφέων είναι ότι, ενώ το μυαλό τους καταφέρνει να σπάσει τα πλαίσια που τους θέτει ο κόσμος ώστε να συλλάβει και να περιγράψει άλλους, εναλλακτικούς κόσμους, δεν καταφέρνει πάντα -ή σε σημαντικό βαθμό- να σπάσει τα εσωτερικά πλαίσια και να περιγράψει κόσμους σημαντικά διαφορετικούς μεταξύ τους.
Και έτσι, έχουμε συγγραφείς της Ηρωικής φαντασίας (ή του κύκλου swords and wizards), έχουμε συγγραφείς Επιστημονικής Φαντασίας (σκληροπυρηνικής ή ήπιας), συγγραφείς Cyberpunk, συγγραφείς Δυστοπικής Φαντασίας, συγγραφείς Φανταστικού Τρόμου και ούτω καθ’ εξής.
Ακόμα πιο έντονο: αν κάποιο βιβλίο παρουσιάσει κάποια αξιόλογη εμπορική επιτυχία και ο συγγραφέας του αποφασίσει να ξαναγράψει για τον ίδιο κόσμο, πολύ εύκολα κολλάει σε αυτόν και δε θέλει να τον εγκαταλείψει. Ακούγεται κάπως μεταφυσικό, όμως παρατηρείται με τόση συχνότητα, ώστε να μπορεί να θεωρηθεί ασθένεια σχεδόν ενδημική στους κύκλους των συγγραφέων του Φανταστικού.
Προσωπικά δύο συγγραφείς ξεχωρίζω για το ότι όχι απλώς παρουσιάζουν κάποια έμφυτη ανοσία στην ασθένεια αυτή, αλλά σμπαραλιάζουν εντελώς κάθε σύμπτωμά της, κάτω από τις πιο ακραίες συνθήκες.
Τον έναν, σχετικά άγνωστο στην Ελλάδα (δυστυχώς, δεν ξέρουμε τι χάνουμε) θα τον δούμε προς το τέλος των παρουσιάσεων συγγραφέων.
Η άλλη είναι η Ursula Le Guin.
Η Ursula της Γης
Η Le Guin γεννήθηκε με το όνομα Ursula Kroeber στην Καλιφόρνια του μεσοπολέμου. Από μικρή είχε επαφή με το χώρο της επιστημονικής φαντασίας, διαβάζοντας pulp περιοδικά (αλήθεια, πόσες φορές συναντήσαμε μέσα από αυτές τις παρουσιάσεις το εκπληκτικό κίνημα των φθηνοπεριοδικών που τελικά άσκησε τόσο σημαντική επίδραση στη λογοτεχνία!) και αποπειρώμενη να συγγράψει και η ίδια σύντομες ιστορίες Επιστημονικής Φαντασίας. Στη συνέχεια, σπούδασε αναγεννησιακή λογοτεχνία, σταμάτησε το διδακτορικό της επειδή παντρεύτηκε τον ιστορικό Charles Le Guin, έκανε οικογένεια και γύρω στα 30 άρχισε να γράφει. Είκοσι δύο μυθιστορήματα, έντεκα τόμοι σύντομων ιστοριών, δοκίμια, παιδικά βιβλία, ποιήματα, η Le Guin έγραφε ό,τι μπορούσε. Και τα θέματά της ήταν άπειρα: πέρα από την καθαρή φαντασία, προσέγγισε ζητήματα κοινωνιολογικά, πολιτικά, ψυχολογικά, περιβαλλοντικά, ανθρωπολογικά, θρησκειολογικά.
Και για τα βιβλία της τιμήθηκε όσο ελάχιστοι συγγραφείς του Φανταστικού: στην ιστοσελίδα της μετράει κανείς επτά βραβεία Hugo (διαφόρων κατηγοριών) και έξι Nebula, ενώ έχει λάβει δεκαοκτώ βραβεία Locus (δεύτερη πιο πολυβραβευμένη συγγραφέας με βραβεία Locus) και πλήθος άλλων βραβείων. Ξεχωρίζει όμως η αναγόρευσή της από τη Βιβλιοθήκη του Κονγκρέσσου σε «Ζωντανό Θρύλο» στην κατηγορία των συγγραφέων για τη συνεισφορά της στην αμερικανική πολιτιστική κληρονομιά (2000), η απονομή του τίτλου του Grand Master από την οργάνωση Science Fiction and Fantasy Writers of America (2003) και, πάνω και πέρα από όλα, η τιμητική πρόταση του Hayao Miyazaki να δημιουργήσει μια σειρά anime για τη Γεωθάλασσα (μια πρόταση που η Le Guin απέρριψε, χωρίς να καταλαβαίνει τι μας στέρησε -ας είναι, της το συγχωρούμε).
Η Ursula της Γεωθάλασσας
Πέρα από τα όρια της Γης, η Le Guin έπλασε τη Γεωθάλασσα. Το πρώτο βιβλίο, ο Μάγος του Αρχιπελάγους (A Wizard of Earthsea) κυκλοφόρησε το 1968 και το τελευταίο, ο Άλλος Άνεμος (The Other Wind) το 2001.
Η Γεωθάλασσα είναι ένας κόσμος αποτελούμενος από νησιά, ένας κόσμος – Αρχιπέλαγος, που διέπεται από τη μαγεία των σοφών και τα σπαθιά των ισχυρών. Μέσα σε αυτόν τον κόσμο, η Le Guin παρουσιάζει κάποια γεγονότα σχετιζόμενα κατά κύριο λόγο με τη ζωή του Γκεντ, ενός μάγιστρου που κατάφερε να αφήσει το αποτύπωμά του στην ιστορία με περισσότερους από έναν τρόπους, και των προσώπων που τον περιστοίχιζαν. Η ύπαρξη Σχολής Μαγείας, οι Δράκοι θεωρημένοι με έναν τρόπο διαφορετικό από αυτόν που έχουμε συνηθίσει, η επιτακτικότητα της Ισορροπίας, η διαρκής υπόμνηση της αναγκαιότητας του Θανάτου και η ξεχωριστή σημασία των Ονομάτων και των Λέξεων συνδυάζονται με την περιγραφή ενός πολυδιάστατου και πολυμορφικού πολιτισμού, που τον συναντούμε με μια αίσθηση νοσταλγίας, σαν να τον ξέραμε -αλλά τον ξεχάσαμε και η Le Guin μας τον ξαναθύμισε.
Η επίδραση των βιβλίων της Γεωθάλασσας σε νεώτερους σεναριογράφους του Φανταστικού είναι κάτι παραπάνω από εξόφθαλμη και δε χρειάζεται να επεκταθεί κανείς: όποιος διαβάσει τα βιβλία καταλαβαίνει και με το παραπάνω.
Υπάρχει τους τελευταίους μήνες μια προσδοκία ότι πιθανώς να δούμε κινηματογραφική μεταφορά της Γεωθάλασσας αφού η παραγωγός Jennifer Fox απέκτησε τα δικαιώματα προς τούτο.
Για την ιστορία, η πρόταση του Miyazaki που αναφέραμε παραπάνω, έγινε τελικά δεκτή από τη Le Guin, όμως με σημαντική καθυστέρηση. Αντί το Tales from the Earthsea να το κάνει ο Hayao τη δεκαετία του ‘80, τελικά το έκανε ο γιος του Goro Miyazaki το 2006. Η Le Guin χαρακτήρισε το αποτέλεσμα απογοητευτικό, η ταινία ξεφεύγει από τη γραμμή της αυθεντικής ιστορίας, είναι μάλλον το λιγότερο αξιόλογο έργο των studio Ghibli, ωστόσο συχνά οι εικόνες καταφέρνουν και κόβουν την ανάσα.
Η Ursula του Hain και της Ecumen
Ο Χαϊνικός Κύκλος είναι άλλο ένα δημιούργημα της Le Guin. Τοποθετημένος σε ένα μέλλον, στο οποίο οι γήινοι έρχονται σε επαφή με μια διαγαλαξιακή Ομοσπονδία Κόσμων (Ecumen που παραπέμπει σαφώς στην Οικουμενικότητα της Ομοσπονδίας) και γίνονται μέλη σε αυτή. Εναλλακτικά μέλλοντα, διαφορετικές γεωγραφίες και οικολογίες, διαφορετικοί πολιτισμοί και ποικίλα στάδια εξέλιξης, διαφορετικές φυσιολογίες και ψυχοσυνθέσεις του πληθυσμού κάθε πλανήτη που η Le Guin εντάσσει στην Ομοσπονδία (ως μέλος, ως υποψήφιο μέλος ή ως αποικία), όλα αυτά δίνουν άπειρες δυνατότητες σε έναν τόσο ταλαντούχο συγγραφέα. Εδώ δεν υπάρχει μια αντίστοιχη με τη Γεωθάλασσα ιστορική συνέχεια στις αφηγήσεις (πέραν της ιστορικής συνέχειας του ίδιου του κόσμου και της Ομοσπονδίας). Αντίθετα, τα βιβλία έχουν μεγαλύτερη αυτοτέλεια και τα θέματα που προσεγγίζουν μεγαλύτερη ποικιλία. Και η προσέγγιση των θεμάτων γίνεται από την αντιδιαστολή των φανταστικών πλανητών της Ομοσπονδίας με τα όσα ισχύουν στη Γη του σήμερα.
Τα βιβλία του Χαϊνικού Κύκλου γράφτηκαν από το 1966 (Ο Κόσμος του Ρόκανον) μέχρι και το 2002 (Τα Γενέθλια του Κόσμου και άλλες ιστορίες). Ανάμεσα στα βιβλία ξεχωρίζει ο Πλανήτης της Εξορίας (1966), το Αριστερό Χέρι του Σκότους (1969), ο Αναρχικός των Δύο Κόσμων (1974), το Η Λέξη για τον Κόσμο Είναι Δάσος (1972) και το Οι Ραψωδοί της Γνώσης (2000). Και μόνη η ανάγνωση κάποιου από αυτά είναι αρκετή για να κινητροδοτήσει περαιτέρω εμβάθυνση στον κόσμο της Ecumen.
Και η Ursula άλλων κόσμων
Η Le Guin έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της της στο Portland. Αυτό δε σημαίνει ότι το Portland του “The Lathe of Heaven” (1971) είναι το ίδιο με αυτό που έζησε η Le Guin. Όχι, αν μιλάμε για μια πόλη της οποίας η πραγματικότητα μεταλλάσσεται ανάλογα με τα όνειρα ενός από τους κατοίκους της.
Άλλος κόσμος είναι και ο κόσμος του διαστημοπλοίου του Paradises Lost (2002) με το οποίο έποικοι από τη Γη ταξιδεύουν για πέντε γενιές μέσα στο διαστρικό κενό για να εποικίσουν τη Νέα Γη. Ένας κόσμος κλειστοφοβικός, με σέχτες και μεταφυσικές αντιλήψεις που γεννιούνται και ενισχύονται από το αβέβαιο του τελικού προορισμού, από την αίσθηση ματαιότητας του ταξιδιού και από τα προβλήματα που ανακύπτουν κατά το ταξίδι.
Και άλλος κόσμος, αλλά και τόσο κοντινός στην πρόσφατη ιστορία της Γης, είναι ο κόσμος του Ματιού του Ερωδιού (1978), στον οποίο ο ανταγωνισμός επικεντρώνεται στον έλεγχο των εξορίστων εποίκων ενός πλανήτη και στον αγώνα τους για απελευθέρωση από την καταπίεση, μέσω της αναζήτησης νέου τόπου εγκατάστασης.
Και ξανά πίσω στη Γη
Το 2009 η Ομοσπονδία Συγγραφέων της ΗΠΑ έχασε ένα μέλος της με έντονη συγγραφική παρουσία, με δεκάδες βραβεία, ένα Ζωντανό Θρύλο των γραμμάτων και των τεχνών των ΗΠΑ, ένα Grand Master της Επιστημονικής Φαντασίας.
Η Ursula Le Guin αποφάσισε να εγκαταλείψει την Ομοσπονδία, της οποίας ήταν μέλος από το 1972. Ο λόγος ήταν ότι η Ομοσπονδία έδειξε διάθεση αποδοχής του εξωδικαστικού συμβιβασμού που η Google πρότεινε προκειμένου να τερματιστεί η δίκη για την παραβίαση κανόνων copyright από το πρόγραμμα ψηφιοποίησης της Google Books. Στην επιστολή παραίτησής της, η Le Guin κατηγορεί την Ομοσπονδία ότι «κατέληγε σε συμφωνία με το Διάβολο» και ότι η μη διακινδύνευση της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων των συγγραφέων είναι ζήτημα αρχής. Παρέμεινε όμως μέλος της Εθνικής Ένωσης Συγγραφέων και της Science Fiction and Fantasy Writers of America, οι οποίες αντιτάχθηκαν στη συμφωνία.
Και πάλι για την ιστορία, η Ομοσπονδία τελικώς απέρριψε την πρόταση συμβιβασμού της Google το 2011. Και, ανεξάρτητα από το δυσμενές για την Ομοσπονδία Συγγραφέων των μέχρι σήμερα εκδοθεισών αποφάσεων, αποδείχθηκε από τη στάση της Le Guin ότι, ακόμα και μία συγγραφέας που δημιούργησε τόσους κόσμους και ταξίδεψε σε αυτούς, εξακολουθούσε πάντα να διατηρεί την επαφή με το μητρικό της πλανήτη. Έστω και μέσω του ομφάλιου λώρου του συνδικαλισμού…
