Για άθυρμα ο λόγος σήμερα, για παιχνίδι, δηλαδή. Το ρήμα ἀθύρω από όπου βγαίνει η λέξη σημαίνει παίζω. Η ινδοευρωπαϊκή ρίζα *dhwer- που δίνει τον λεκτικό μας τύπο σήμαινε ορμώ, στριφογυρίζω. Έτσι και το ἀθύρω αυτήν την έννοια είχε, κινούμαι με φόρα. Μάλλον και το ρήμα θέω (= τρέχω) είναι συγγενές με αυτό.
Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Εκτός από το παιχνιδάκι ο λεκτικός τύπος είχε να κάνει με την τέρψη και την χαρά και σημασιολογικά ήταν συνώνυμος με το άγαλμα, αυτό που τέρπει όποιον το βλέπει. Ἀπολλώνιον ἄθυρμα, λοιπόν, το τραγούδι προς τιμήν του θεού Απόλλωνα στους Πυθικούς αγώνες, στους Δελφούς, τους δεύτερους σε σπουδαιότητα πανελλήνιους αγώνες, μετά τους Ολυμπιακούς,.
Με ἀθύρματα και ἀθυρμάτια έπαιζαν τα παιδάκια και τότε και σήμερα. Πολλά ήταν αυτά, αντίστοιχα με τα σημερινά. Ευτυχώς δεν υπήρχαν ακόμη τάμπλετ, κινητά και υπολογιστές να ακινητοποιούν τους μικρούς μας φίλους και να τους αφαιρούν κάθε διάθεση για κίνηση έξω από τα όρια του σπιτιού. Κούκλες, ζωάκια, κυνηγητό ήταν μερικά από αυτά. Κάποια μάλιστα είχαν την ίδια ονομασία με την σημερινή (π.χ. ἡ κρυπτίνδα = το κρυφτό).
Παιδιά και τότε, παιδιά και τώρα παίζουν και σήμερα με αθύρματα. Ίσως ως λόγιο τύπο δεν τον χρησιμοποιούμε τόσο συχνά, για να αναφερθούμε στη μεγάλη απόλαυση των παιδιών.
Οι μεγάλοι έχουν αθύρματα; Έχουν και παραέχουν, αλλά άλλου είδους. Οι μεγάλοι γίνονται αθύρματα, όταν άγονται και φέρονται από άλλους ανθρώπους. Οι πολίτες αθύρματα δημαγωγών, οι πολιτικοί αθύρματα των ψηφοφόρων κι ο καθένας μας γίνεται άθυρμα χωρίς βούληση εκείνων που αφήνει να τον παρασύρουν. Πολλοί από εμάς αθύρματα των παθών και της μοίρας. Κι όλα αυτά στα νέα ελληνικά, που μιλάμε εμείς.
Συνώνυμα της λέξης, εκτός από το παιχνίδι, είναι η ψυχαγωγία, το παίγνιο, και στην μεταφορική χρήση τα καθόλου τιμητικά για τους κατόχους: έρμαιο, υποχείριο, πιόνι, μαριονέτα.
Και αφού μας διακατέχει η παιγνιώδης διάθεση, ας πούμε ότι σκαλάθυρμα (σκάλλω = σκαλίζω + ἀθύρω) ήταν το άτεχνο, βιαστικό λογοτεχνικό έργο, που γινόταν χωρίς προσοχή, χωρίς φροντίδα, προχειρολόγημα θα το αποκαλούσαμε τώρα.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
