Η προσπάθεια της Ρωσίας να κρατήσει την Ουκρανία υποταγμένη προκάλεσε μια επανάσταση το 2014 και έναν πόλεμο που έχει κοστίσει τις ζωές 10.000 ανθρώπων.
Επίσης, την περασμένη Δευτέρα προκάλεσε μια από τις σοβαρότερες διαιρέσεις της Χριστιανοσύνης από την εποχή του Σχίσματος μεταξύ Ρώμης και Κωνσταντινούπολης το 1054 και της Προτεσταντικής Μεταρρύθμισης πριν από 500 χρόνια. Η νέα αυτή κρίση έχει βαθιές ιστορικές ρίζες και πιθανό τα επόμενα να διαμορφώσει τους θρησκευτικούς και κοσμικούς δεσμούς μεταξύ πολλών χωρών.
Το Πατριαρχείο της Μόσχας ανακοίνωσε ότι διακόπτει τις σχέσεις του με το Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως, μετά την απόφαση του τελευταίου να απονείμει αυτονομία στην Ορθόδοξη Εκκλησία της Ουκρανίας. Η απόφαση απορρέει άμεσα από την προσάρτηση της Κριμαίας στη Μόσχα και την υποστήριξη προς τους αυτονομιστές αντάρτες, έστω και αν οι Ουκρανοί είναι εδώ και χρόνια δυσαρεστημένοι από την υπαγωγή της Εκκλησίας τους στην Ρωσία. Ο πρόεδρος της χώρας και θρησκευτικοί ηγέτες υπέβαλαν φέτος αίτημα στον Πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Βαρθολομαίο να τους παραχωρηθεί εκκλησιαστική αυτονομία, αλλιώς αυτοκεφαλία.
Οι εξελίξεις αυτές θα έχουν σοβαρές επιπτώσεις στο εσωτερικό της Ουκρανίας. Ο κατά κύριο λόγο Ορθόδοξος πληθυσμός κατανέμεται σε τρεις εκκλησίες. Η προσφάτως ανακηρυχθείσα αυτοκέφαλη Ουκρανική Ορθόδοξη Εκκλησία του Πατριαρχείου του Κιέβου αποκτά πλέον επιρροή και θα επιδιώξει να αποσπάσει την κυριότητα τόπων λατρείας και άλλων ιδιοκτησιών από την Εκκλησία που υπάγεται στη δικαιοδοσία της Μόσχας, η οποία ήταν μέχρι τώρα η μεγαλύτερη στην Ουκρανία και η μόνη αναγνωρισμένη. Αυτό θα προκαλέσει περαιτέρω ένταση στις σχέσεις μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας.
Επίσης, η ρήξη του Οικουμενικού Πατριαρχείου με τη Μόσχα ενδεχομένως θα το αποδυναμώσει, αν άλλες Ορθόδοξες εκκλησίες ακολουθήσουν τη Ρωσία και απορρίψουν την πρωτοκαθεδρία του. Οι δονήσεις θα επηρεάσουν τις σχέσεις μεταξύ των Εκκλησιών που βρεθούν σε διαφορετικά στρατόπεδα, μέχρι σημείου ακόμη και πλήρους ρήξης. Οι Εκκλησίες της Πολωνίας, της Σερβίας και το Πατριαρχείο Αντιοχείας έχουν ήδη ταχθεί στο πλευρό της Ρωσίας.
Η Εκκλησία της Ελλάδος πιθανό να κλονιστεί και αυτή, αν ορισμένοι Έλληνες κληρικοί υποστηρίξουν τη Μόσχα έναντι του Βαρθολομαίου. Οι ρωσικές αξιώσεις για πρωτοκαθεδρία επί των Ορθοδόξων Χριστιανών έχουν γοητεύσει πολλούς μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Επιπλέον, ο διάλογος του Οικουμενικού Πατριαρχείου με άλλα δόγματα, όπως η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία, είναι εξαιρετικά αντιδημοφιλής στους σκληροπυρηνικούς Ορθοδόξους κληρικούς και μοναχούς. Πολλοί μοναχοί στο Άγιο όρος, που θεωρείται το διαμάντι του Οικουμενικού Πατριαρχείου, είναι ευνοϊκά διακείμενοι προς την Ρωσία. Ο πρόεδρος Vladimir Putin έχει τονίσει το ενδιαφέρον της χώρας του για τον Άθω, τον οποίο έχει επισκεφθεί δύο φορές.
Στη μονή του Αγίου Παντελεήμονος μονάζουν 60 Ουκρανοί και Ρώσοι μοναχοί και ο ηγούμενος είναι Ρώσος. Το Άγιο Όρος δεν έχει αντιδράσει άμεσα στη ρήξη μεταξύ Μόσχας και Κωνσταντινούπολης, όμως πολλοί μοναχοί θα είχαν πρόβλημα αν έπρεπε να διαλέξουν μια πλευρά. Εκπρόσωπος της ρωσικής εκκλησίας δήλωσε ότι οι Ρώσοι επισκέπτες στο Άγιο Όρος δεν θα μπορούν να κοινωνούν εκεί.
Η Ελλάδα και η Ρωσία, που είναι παραδοσιακά φιλικές χώρες, έχουν έρθει ήδη σε προστριβές σε πολιτικό επίπεδο, με την Αθήνα να απελαύνει τον Ιούλιο Ρώσους διπλωμάτες για απόπειρα άσκησης επιρροής στην κοινή γνώμη κατά της συμφωνίας με την ΠΓΔΜ για τη μετονομασία της σε «Βόρεια Μακεδονία».
Η Μακεδονική Ορθόδοξη Εκκλησία, που αποσχίσθηκε από την Εκκλησία της Σερβίας το 1967, έχει ζητήσει από την Κωνσταντινούπολη να της αποδοθεί καθεστώς ανεξαρτησίας ως Αρχιεπισκοπή Οχρίδας. Η έκβαση του αιτήματος θα εξαρτηθεί και από την επικύρωση της συμφωνίας από τις δύο χώρες. Αυτό με τη σειρά του ενδέχεται να περιπλέξει περισσότερο τις σχέσεις με την Ρωσία και άλλες εκκλησίες που αντιτίθενται στην αυτονομία της Οχρίδας.
Όπως στα περισσότερα σχίσματα στην χριστιανική ιστορία, έτσι και αυτό καθορίζεται τόσο από την realpolitik και τα εθνικά συμφέροντα, όσο και από την δογματική. Ζητήματα κανονικού δικαίου μπορεί να καθορίζουν πολιτικές συμπεριφορές, ενώ η πολιτική υπαγορεύει συχνά τις εκκλησιαστικές εξελίξεις.
Το Οικουμενικό Πατριαρχείο ασκεί το δικαίωμά του να αποδίδει αυτοκεφαλία και να κρίνει ζητήματα εκκλησιαστικού δικαίου και είναι αποφασισμένο να υπερασπιστεί την πρωτοκαθεδρία του, παρά τις δυσμενείς συνθήκες που επικράτησαν μετά την Άλωση και την αποψίλωση του ποιμνίου του στην Τουρκία. Η Ρωσία προβάλλεται ως ηγέτιδα της Ορθοδοξίας με την επωνυμία «Τρίτη Ρώμη».
Μετά το 1453 πολλοί Ορθόδοξοι, περιλαμβανομένων πολλών Ελλήνων, προσέβλεπαν στην Ρωσία για να σωθούν από τους Τούρκους. Τώρα όμως η Ουκρανία διαμορφώνει μια διακριτή ταυτότητα μετά από αιώνες ρωσικής κυριαρχίας, ενισχύοντας τους δεσμούς της με την Ευρωπαϊκή Ένωση και τις ΗΠΑ. Ο πρόεδρος της χώρας Petro Poroshenko χαιρέτισε την ανακοίνωση της απόφασης του Οικουμενικού Πατριαρχείου χρησιμοποιώντας μαχητική ρητορική. Στις 12 Οκτωβρίου ο Ρώσος ΥΠ.ΕΞ Sergei Lavrov χαρακτήρισε την απόφαση «προβοκάτσια» που έχει την στήριξη των ΗΠΑ. Την ίδια ημέρα ο Putin συζήτησε το θέμα στο Συμβούλιο Ασφάλειας της χώρας του. Ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος, στενός σύμμαχος του Putin, τηρεί επί χρόνια σκληρή στάση έναντι της Ουκρανίας.
Η Ιερά Σύνοδος της Εκκλησίας της Ρωσίας αποφάσισε να διακόψει τις σχέσεις με την Κωνσταντινούπολη. Ο Μητροπολίτης Ιλαρίων, αρμόδιος για τις εξωτερικές σχέσεις της ρωσικής εκκλησίας, τόνισε πως η Μόσχα δεν πρόκειται να συμμορφωθεί με την οποιαδήποτε απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου σχετικά με την Ουκρανία. Η απόφαση δεν είναι πιθανό να αλλάξει, επειδή ο Βαρθολομαίος θεωρεί πως η ρωσική εκκλησία προσπαθεί να υπονομεύσει την δικαιοδοσία του. Η Τουρκία δεν έχει αναμιχθεί μέχρι στιγμής. Όσο για τις ΗΠΑ, αυτές τόνισαν πως στηρίζουν τόσο την Ουκρανία, όσο και τον Βαρθολομαίο. Ο Πατριάρχης Κωνσταντινουπόλεως έχει ανάγκη από αυτή την στήριξη. Θεωρείται ο πνευματικός ηγέτης της Ορθοδοξίας και «πρώτος μεταξύ ίσων» από τους 14 εκκλησιαστικούς ηγέτες.
Η απώλεια της ρωσικής εκκλησίας και όσων άλλων την ακολουθήσουν θα ήταν σοβαρό πλήγμα για το Πατριαρχείο. Η αίσθηση που επικρατεί εκεί είναι ότι οι υποθέσεις πρέπει να διεκπεραιωθούν με τον ορθό τρόπο και στον κατάλληλο χρόνο. Επί 2.000 χρόνια το Πατριαρχείο έχει δει αυτοκρατορίες να ανέρχονται και να χάνονται, αυτό όμως παρέμεινε όρθιο, προασπίζοντας κυρίως τον ιστορικό του ρόλο και τις αρμοδιότητές του, παρά το προσωρινό κάθε φορά κόστος.
