«Νόμισμα, εκ νομίσματος τίκτεται και ουχ εφ’ όπερ επορίσθη», μού θυμίζει ο Αριστοτέλειος Καβάφης με τα νομισματικά του ποιήματα ή τα ποιητικά του νομίσματα, καθώς δρασκελώ τα σκαλιά του Μουσείου Καραθεοδωρή, στην πατρίδα του, τη Ν. Βύσσα.
Της Βασιλικής Τζότζολα
Πατρίδα του, μητρίδα μου, χίλια χιλιόμετρα βορειότερα των «Αθηναίων» υιών μου. Ανηφόρισα ως δικηγόρος και ως .. επισκέπτρια στον τόπο μου. Αφορμή, μια διδακτική δραματουργία του Καθηγητού Χειρουργικής και επιγόνου Καραθεοδωρή, δόκτορος Στεφάνου Γερουλάνου. Συνοδοί, λοιποί επίγονοι Καραθεοδωρή. Συσφιγμένοι. Σαν γροθιά ανίκητη.
Στάση πρώτη: το Μουσείο.. και η απαράμιλλης διδαχής και εμβάθυνσης στο έργο του Καβάφη «ποιητική ξενάγηση», που εντατικώς περιέθαλψε ο Καθηγητής Γερουλάνος.
Στάση δεύτερη: το Συμπόσιο.. αφιέρωμα στον εξ αγχιστείας συγγενή των Καραθεοδωρή, τον Αλεξανδρινό ποιητή Καβάφη. Με υπερβατικές των ειωθυίων εισηγήσεις ανδρών μορφωμένων, καλλιεργημένων, παν-επιστημόνων.
Ας μου επιτραπεί η επισήμανση, ότι η επιστημοσύνη είναι διάφορη της μόρφωσης. Και αμφότερες, άσχετες με την καλλιέργεια. Καλλιέργεια πνευματική. Αρετή που διαθέτεις, είτε γιατί σού τη δώρισε κάποια DNAϊκή αριστοκρατία, είτε γιατί την κατέκτησες με τον προσωπικό σου οπλισμό «εν τω στρατεύματι». Τούτο το διήμερο πατριδογνωσίας ήχησε στα μάτια μου ως Ωδή στην Πνευματική Καλλιέργεια.
Ανακαλώ τις ριπές μου κατά του Συριζαίϊκου Υπουργείου φαινομενικής Παιδείας. Όχι. Δε μού φταίει αυτό και οι παρ’ αυτώ! Δε με νοιάζει καν αν θα διασωθεί στο εκπαιδευτικό μας σύστημα η «ντόπια μόρφωση». Όχι. Δε με απασχολεί πλέον. Είναι σαφείς οι ενδείξεις και ευκρινής η μακρά οδός της μόρφωσης, προκειμένου στην άκρη της σήραγγας να διαφανεί η Πασιφάη[1] Παιδεία.
Ανατρέχω στο «Τέχνη – Τύχη – Τόλμη» του Ελύτη. Μια ωραία μέρα, γράφει, ότι οι αρχαίοι λυρικοί, ο Κάλβος και ο Καβάφης ξύπνησαν το ενδιαφέρον του για την ποίηση. Στα δεκαέξι του, άρρωστος στο κρεβάτι, περνά την ώρα του φορτωμένος βιβλία. Και είναι τότε που ο Καβάφης του προξενεί ένα «τίναγμα» για την ποίηση. Το δυνατό «τίναγμα» διαδέχτηκε η «βαθιά περιέργεια», κι αυτήν το «βαθύ ενδιαφέρον» κι έπειτα ο «βαθύς θαυμασμός». «Γοητεία, ποτέ», διαπιστώνει. Και όταν αγελαία οι συμφοιτητές του βιώνουν την εμμονή στον Καρυωτάκη, εκείνος βιώνει την μοναξιά που αφήνει πίσω της η κοινή γνώμη και απομένει ξένος, καθώς στο καβάφειο ποίημα του «Μύρη». Ύστερα, στις σελίδες των «Μικρών ‘Εψιλον», ο Ελύτης θα θυμηθεί ολονύκτιες αναγνώσεις και συζητήσεις με τον Γκάτσο, «με συνεχή ανεβοκατεβάσματα των Κάλβων και των Καβάφηδων». Από το «Σημειωματάριο ενός Λυρικού» και «το Χρονικό μιας Δεκαετίας» μαθαίνουμε τις συνάξεις στο σπίτι του Κατσίμπαλη, στις οποίες διάβαζαν δοκίμια για τον Καβάφη.
Η αρρώστια, η μοναξιά, η παρέα (συμπλέουσα και συμπνέουσα). Αυτά τα ισχυρά θηλυκά σε μορφώνουν. Σε καλλιεργούν. Σε παιδεύουν, αφού σε εκπαιδεύουν. Ούτε η ΟΛΜΕ, ούτε κανένα Υπουργείο φαινομενικής Παιδείας. Και το διαβατήριο που σού εξέδωσε ο Καβάφης:
«Η Ιθάκη σ’ έδωσε τ’ ωραίο ταξίδι».
Αυτό το διαβατήριο δε λήγει. Το διαβατήριο αυτό χρειάζεται μόνο ανανέωση. Αδιάκοπη και άκοπη ανανέωση. Να πώς, στην εποχή της κρίσης και της παρακμής, διασώζεται και αυξάνεται και πληθύνεται η γνώση, η μόρφωση, η πνευματική καλλιέργεια. Και τότε:
«Εδώ που έφθασες λίγο δεν είναι. Τόσο έκαμες μεγάλη δόξα».
Η οφειλή μας να ζήσουμε εν κοινωνία, χάριν πολιτισμού και αντίστασης στις δυσχερέστερες των βιοτικών συνθηκών που μας επεφύλασσε η Ιστορία, δε μπορεί να υπάρξει ως ανιάτως σκληρή. «Όχι η σκληρότης. Αλλά η Επιείκεια, η Λύπη, η Παραχώρησις, η Καλοσύνη (αυτά βέβαια, συνετώς, χωρίς υπερβολές), είναι και η Δύναμις και η Σοφία», μαρτυρεί ο Καβάφης σε χειρόγραφό του ανέκδοτο[2].
Την ώρα της ομιλίας του Κυριάκου Μητσοτάκη στην 83η ΔΕΘ, ο μεθυστικός Διευθυντής των ΜΕΘ[3] ομιλεί στην Ορεστιάδα των Ακριτών για τον πρόγονό του Καβάφη. Έγνοια κοινή των δύο ομιλητών: όχι οι βεβαιωμένες νίκες. Αλλά οι κρυμμένες ήττες. Όχι η νοσταλγία του λαμπρού παρελθόντος. Αλλά ο σχεδιασμός του φωτισμού ενός μέλλοντος.
Αν μπορούσα να προτείνω το ελάχιστο στον επόμενο Έλληνα Πρωθυπουργό, θα ήταν τούτο: την ίδρυση ενός Υπουργείου Πνευματικής Καλλιέργειας. Όσο για την κατασκευή του, κουβαλάμε πολλοί και για πολύ το προσωπικό μας μοναδικό υλικό.
[1] Πασιφάη: η φέγγουσα όλους
[2] Παρουσιασθέν υπό Γ. Σαββίδη, το 1973.
[3] ΜΕΘ: Μονάδα Εντατικής Θεραπείας
