Πολλές φορές ο λόγος μας γίνεται καυστικός και επικριτικός, σχολιάζουμε την επικαιρότητα έντονα, κρίνουμε πρόσωπα και καταστάσεις αυστηρά. Κάποτε κάποτε γινόμαστε ειρωνικοί προς τους γύρω μας και ο λόγος μας στην κυριολεξία δαγκώνει. Αυτό που κάνουμε στην πραγματικότητα είναι να εξαπολύουμε μύδρους ή να εκτοξεύουμε μύδρους.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη Γεωργάνα
Τι είναι, όμως, αυτοί οι μύδροι; Ὁ μύδρος, τοῦ μύδρου είναι κομμάτι πυρακτωμένου κυρίως σιδήρου ή ένας όγκος μετάλλου. Ο φύλακας στην περίφημη και πολυσυζητημένη τελευταία «Ἀντιγόνη» του Σοφοκλή, όταν ανακοινώνει στον Κρέοντα ότι κάποιος τόλμησε και έκανε μια εικονική ταφή στον Πολυνείκη, ισχυρίζεται για τον εαυτό του και τους συνεργάτες του: ἦμεν δ᾽ ἑτοῖμοι καὶ μύδρους αἴρειν χεροῖν (στ. 264: Ήμαστε έτοιμοι και πέτρες γεμάτες φωτιά να σηκώσουμε με τα χέρια μας…). Προφανώς εδώ ο φρουρός ορκίζεται ότι ο ίδιος και οι άλλοι φρουροί ήταν αθώοι, ώστε ακόμη και πυρακτωμένες πέτρες θα έπιαναν, για να πείσουν το φοβερό Κρέοντα ότι είχαν κάνει καλά τη δουλειά τους και δεν είχαν επιτρέψει σε κανέναν να πλησιάσει τον απαγορευμένο νεκρό.
Σε ορισμένες περιπτώσεις στα κείμενα της αρχαιότητας ὁ μύδρος δήλωνε ακόμη και έναν όγκο χρυσού από τον περίφημο ποταμό Πακτωλό. Μύδροι ήταν ακόμη τα κομμάτια αστέρων, οι μετεωρίτες, αλλά και οι πέτρες που εκτόξευαν τα ηφαίστεια. Αυτήν μάλιστα τη σημασία της λέξης την συναντάμε και σήμερα, αφού μύδρους οι γεωλόγοι ονομάζουν όλα εκείνα τα μάγματα που εκτινάσσονται μετά από την οργή των ηφαιστείων. Για τους αρχαίους μας, εξάλλου, ακόμα και κάθε λίθινος όγκος ήταν ένας μύδρος.
Η λέξη απέκτησε και μεταφορικό περιεχόμενο και με αυτήν υπονοούσαν οι πρόγονοί μας την κρίση του Θεού. Συνεπώς, όταν ο Θεός εξαπέλυε ή εκτόξευε μύδρους, τότε δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να στέλνει βασανάκια στον κόσμο του, για να πατάξει λίγο την αλαζονεία των θνητών.
Μύδρους μπορεί να εκτοξεύσει κανείς όχι μόνο με το στόμα, κρίνοντας, σχολιάζοντας ή ειρωνευόμενος, αλλά και με το μυδραλιοβόλο. Στα παλιά πολυβόλα, τα μικρά βλήματα ήταν τα μυδράλια, λεκτικός τύπος που χρησιμοποιείται και αντί του μυδραλιοβόλου. Οι ειδήμονες που έχουν υπηρετήσει στο στρατό μπορούν να δώσουν περισσότερες πληροφορίες για αυτού του είδους τα όπλα.
Οι μύδροι εξαπολύονται, εκτοξεύονται ή εκσφενδονίζονται εναντίον κάποιου ή για κάποιον και δεν εξακοντίζονται, όπως εσφαλμένα διαβάζουμε σε ηλεκτρονικά άρθρα. Μια πιο «λαϊκή εκδοχή» της φράσης μπορεί να είναι οι ατάκες – φωτιά, λόγια που καίνε και ενοχλούν, τα λέει κανείς και φεύγει, για να μην τον πάρουν και αυτόν τα σκάγια του συνομιλητή του.
Εκτός από επιθετικές εκφράσεις με στόχο να θίξουν τον άλλο, υπάρχουν και οι ερωτικοί μύδροι των στεναγμών, που εκσφενδόνιζε ο πρωταγωνιστής στο «Mεταξύ Πειραιώς και Nεαπόλεως» αφήγημά του Γεωργίου Βιζυηνού, που είναι εν πολλοίς αυτοβιογραφικό. Το παραθέτουμε εδώ στο μονοτονικό: τη εκσφενδονίζω πυροτεχνήματα τους αδαμαντίνους μύδρους των φλογερών στεναγμών, τα τεμάχια αυτής της υπό ερωτικής πυρός βιβρωσκομένης καρδίας.
Δε θα χαλάσουμε τη λογοτεχνική μαγεία με άλλα βλήματα. Απλώς θα μεταβούμε στα θετικά αντώνυμα της ιδιότυπης φράσης που σχολιάζουμε: Όταν δεν εξαπολύουμε μύδρους, διατυπώνουμε διθυράμβους, πλέκουμε εγκώμια, επαινούμε.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
