Λέξη δυσάρεστη η σημερινή, αλλά δεν μπορεί να μείνει ασχολίαστη, αφού τα δημοσιεύματα του τύπου μιλούν για φόρους, εισφορές, φοροκαταιγίδα, νέα φοροεισπρακτική πολιτική της κυβέρνησης και κατάργηση των φοροαπαλλαγών. Και παρόλο που βγήκαμε πανηγυρικά από τα μνημόνια, η επιλογή του Πρωθυπουργού θα είναι φόροι και κρατισμός.
Γράφει η Σοφία Μουρούτη Γεωργάνα
Φόροι, λοιπόν και πάλι φόροι, από το ρήμα φέρω. Η τροπή του -ε σε -ο λέγεται μετάπτωση της βαθμίδας και είναι ένα πολύ συχνό φαινόμενο στη γλώσσα μας. Το συναντάμε και σε άλλες λέξεις. Για παράδειγμα, από το ἔχω βγαίνει το ὄχημα και από το νέμω ο νομός.
Μεταξύ των άλλων σημασιών που είχε το ρήμα φέρω ήδη από την Αρχαιότητα ήταν και αυτή του αποφέρω κέρδος ή εισφέρω χρήματα. Συνεπώς ὁ φόρος ήταν η εισφορά, το χρηματικό ποσόν που αποτίουν (=πληρώνουν) οι υπήκοοι στην κυβερνώσα αρχή.
Με αυτόν την έννοια πρώτος την χρησιμοποιεί ο πατέρας της Ιστορίας, ο Ηρόδοτος, από την δωρική πόλη Αλικαρνασσό, τον 5ο αιώνα π. Χ., όταν περιγράφει την περσική αυτοκρατορία. Λέει χαρακτηριστικά: Ὁ Κροῖσος βαρβάρων πρῶτος τῶν ἡμεῖς ἴδμεν τοὺς μὲν κατεστρέψατο Ἑλλήνων ἐς φόρου ἀπαγωγήν (Ηροδ. Ἱστ. 1.6.5). Ο Κροίσος, πρώτος από όσους βαρβάρους εμείς γνωρίζουμε, κάποιους από τους Έλληνες τους υπέταξε, κάνοντάς τους να πληρώνουν φόρους. Ο Ηρόδοτος, λοιπόν, εδώ δηλώνει ότι η φορολογία ήταν μορφή υποταγής.
Φόρου υποτελείς ήταν και οι συμμαχικές πόλεις της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Πλήρωναν βαρείς φόρους. Συνεισέφερε η καθεμιά σε πλοία ή σε χρήματα. Τα χρήματα τα εισέπρατταν οι Ἑλληνοταμίαι και τα μετέφεραν στο συμμαχικό ταμείο που βρισκόταν αρχικά στη Δήλο και στη συνέχεια – όταν η Αθηναϊκή Συμμαχία μετατράπηκε σε ηγεμονία – στην Αθήνα, στον οπισθόδομο του Παρθενώνα.
Αργότερα, κάθε πληρωμή χρημάτων ονομαζόταν φόρος. Η έκφραση κατά φόρους είχε να κάνει με την απόδοση των χρεών σε δόσεις.
Σήμερα, για ποια από όλες τις εισφορές να κάνουμε λόγο; Για φόρο εισοδήματος, φόρο προστιθέμενης αξίας, δημοτικό φόρο, φόρο περιουσίας, φόρο μεταβίβασης ακινήτων, περιβαλλοντικό ή πράσινο φόρο, φόρο αυτομάτου υπερτιμήματος, ειδικό φόρο κατανάλωσης ή για τον πρόσφατο φόρο πολυτελούς διαβίωσης;
Ο κατάλογος είναι μακρύς! Δεν θέλουμε να σας μαυρίσουμε την καρδιά. Ευτυχώς ακόμη δεν έχει φορολογηθεί και η κάθε φράση που γράφουμε στο διαδίκτυο.
Υπάρχει, όμως, και ένας ηρωικός φόρος, ο φόρος τιμής, που αποδίδουμε στους νεκρούς, επειδή αναγνωρίζουμε την προσφορά τους. Σε αυτούς αποτίουμε φόρο τιμής (ἀποτίω = πληρώνω).
Οι Τούρκοι εισέπρατταν κεφαλικό φόρο ή χαράτσι (στα τουρκικά haraç = φόρος) και φόρους υποτέλειας. Με βαρείς φόρους αίματος πληρώνουν οι λαοί τη συμμετοχή τους στις πολεμικές αναμετρήσεις.
Με πρώτο συνθετικό το φόρος έχουν δημιουργηθεί ένα σωρό λέξεις που αυξάνονται διαρκώς σαν τους φόρους. Άλλες είναι νέας κοπής όπως η καθόλου δημοφιλής φορομπήχτης και η λόγια φοροσυνάκτης. Μερικές αποτελούν μεταφραστικά δάνεια από τα αγγλικά, όπως φοροεισπράκτορας (από το tax collector) και φοροφυγάς (από το tax evador). Έχουμε και τις φοροδοτικός, φοροελεγκτικός, φοροτεχνικός, φοροκλοπή κ.ά που δημιουργήθηκαν, για να περιγράψουν τα νέα δεδομένα που δημιουργεί κάθε φορά η εκάστοτε φορολογική πολιτική.
Σας στενοχωρήσαμε μιλώντας για τέλη και δασμούς. Σήμερα θα κλείσουμε λίγο απαισιόδοξα. Θα θέλαμε να σας ευχηθούμε ατέλεια που είναι το αντώνυμο του λήμματος. Δυστυχώς, όμως, ο θάνατος και οι φόροι αποτελούν μια αναπότρεπτη βεβαιότητα. Απλώς ας σκεφτούν οι συντάκτες των νέων φορολογικών νομοσχεδίων ότι ο φόρος και το φέρετρο έχουν ετυμολογική συγγένεια.
Αισιοδοξείτε, απλώς λεξιλογούμε!!!
Το χορηγικό μνημείο του Λυσικράτη στην Αθήνα. (Ένας τρόπος φορολόγησης των εύπορων πολιτών στην αρχαία Αθήνα ήταν η χορηγία, δηλαδή το ότι αναλάμβαναν να χρηματοδοτούν τα χορικά των θεατρικών παραστάσεων. Οι νικητές είχαν το δικαίωμα να στήνουν μνημεία για να υπενθυμίζουν τη χορηγία και τη νίκη τους στους θεατρικούς αγώνες. Ένας από αυτούς ήταν ο Λυσικράτης, του οποίου ο χορός παίδων που χρηματοδότησε νίκησε το 335 π. Χ.)
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
