Λεξιλογώντας τον Ναυτίλο

Αυγούστου συνέχεια και ο λόγος στο ναύτη, ναυτικό που τον λέμε αλλιώς  ναυτίλο. Ταυτόχρονα και τον αξιωματικό του ναυτικού, υπεύθυνο για την ναυσιπλοΐα του πλοίου τον αποκαλούμε ναυτίλο. Ο καθηγητής στις ναυτικές σχολές είναι επίσης ναυτίλος.

Γράφει η Σοφία Μουρούτη Γεωργάνα

Ναυτίλος, όμως, είναι και το γνωστό όστρακο, αλλά και όλα τα περίτεχνα δημιουργήματα που φτιάχνουμε μιμούμενοι το σχήμα του.

Εικόνες ναυτίλου και τούτο το καλοκαίρι κι αξίζει να πούμε ότι ο λεκτικός τύπος είναι μια ποιητική απόδοση της λέξης ναύτης, που με την σειρά του προέρχεται από το ναῦς, με γενική νεώς ή νηός που είναι το πλοίο. Στην ίδια οικογένεια ανήκουν και ο ναύλος ή το ναύλο, η ναυτιλία, ο ναυτιλιακός, ο ναυαγός, ο ναύαρχος, η ναυαρχίδα, το ναυπηγείο, η ναυτοσύνη, το ναυλοχώ, η ναυμαχία και τόσα άλλα ναυτικά.

Στην αρχαιότητα η λέξη δήλωνε τον ασχολούμενο με τα ναυτικά. Παράλληλα, ως επίθετο, προσδιόριζε το πλοίο. Ναυτίλον σέλμα ήταν το κατάστρωμα του πλοίου. Και στα αρχαία, όμως, κείμενα συναντάμε το ναυτίλο με την σημασία του περίφημου οστρακόδερμου. Προφανώς, οι κεραίες που έχει το συγκεκριμένο μαλάκιο, το βοηθούν να πλεύσει και δίνουν την εντύπωση ότι είναι ένα κινούμενο σκάφος στα γαλανά νερά. Το ονόμαζαν ακόμη ποντίλο, από τον πόντο, τη θάλασσα. Σήμερα το σπάνιο αυτό είδος κεφαλοπόδων ζει μόνο στον Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό ως λείψανο μιας ομάδας που έχει πια εκλείψει.

τ. Ναυτίλος)

Η εικόνα προέρχεται από τον ιστότοπο: https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/2a/Nautilus.jpg/250px-Nautilus.jpg

Λίγο ακόμη θα ναυτιλολεξιλογήσουμε με μερικές οδηγίες προς ναυτιλλομένους από τον ναυτοθησαυρό της ελληνικής γλώσσας.

Αυτός που καταστρέφει τους ναυτιλλομένους είναι ναυτιλοφθόρος και ο σχετικός με τα πλοία ναυτιόεις. Μια άλλη λέξη για το ναυάγιο, ναυφθορία, ο φρουρός του πλοίου ναυφύλαξ, ο μούτσος -σε πιο λόγια γλώσσα- ναυτόπαις, ναυτόπαιδον ή ναυτοπαίδιον.

Από το πλοίο μας δεν μπορεί να λείπει η ναύτρια και ἡ ναυτίς, τῆς ναυτίδος. Μην γελάτε υπήρχαν οι γυναίκες ναυτικοί -ως λέξεις τουλάχιστον- στους συγγραφείς του 4ου αιώνα, τον ιστορικό Θεόπομπο τον Χίο και τον κωμικό Αριστοφάνη.

Mε τόσες πολλές πληροφορίες, όπως σας τις δίνουμε ναυτιωδώς, με τρόπο που σας προκαλούν ζάλη, ίσως σας έπιασε ναυτία. Με το δίκιο σας, μπορεί να μας περάσετε από το ναυτοδικείο για αντιδεοντολογική συμπεριφορά. Θα δικαστούμε από τους ναυτοδίκες.

Δεν πειράζει! Θα μείνουμε ρομαντικοί αναζητητές χαμένων λέξεων. Μαζί με απολιθώματα ναυτίλων, σαν άλλοι ραδιοναυτίλοι, θα καταγράφουμε την απόσταση που διένυσαν στην γλώσσα μας οι λογής τύποι. Τις μέρες του χειμώνα, θα θυμόμαστε τον καιρό που ήμαστε ναυτοπρόσκοποι και θα απαγγέλλουμε στίχους από την συλλογή του Οδυσσέα Ελύτη: «Ο μικρός ναυτίλος». Μπαίνουμε στον πειρασμό να παραθέσουμε δύο:

Ένα δειλινό στο Αιγαίο περιλαμβάνει τη χαρά και τη λύπη σε τόσο ίσες δόσεις που δε μένει στο τέλος παρά η αλήθεια.

Με την γεύση της αλήθειας σας αποχαιρετούμε για σήμερα.