Παρά θίν’ αλός

Υπάρχουν φράσεις που μιλούν στην ψυχή μας, όπως και η σημερινή που προέρχεται από το γλωσσικό μας παρελθόν. Ποιος δεν χαίρεται να βαδίζει,  να διαβάζει το βιβλίο του, να συζητά με τους φίλους του, να παίζει, να απολαμβάνει και να ρεμβάζει παρά θίν’ αλός, στην ακροθαλασσιά, δηλαδή, στην ακρογιαλιά, παραθαλάσσια. Αν βρίσκεται σε διακοπές, έχει καλώς, απολαμβάνει, αν έχει επιστρέψει αναπολεί.

*Γράφει η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα

Ας δούμε την αρχική της μορφή: Παρὰ θῖν’ ἁλός.

Το παρά ως πρόθεση σημαίνει κοντά σε, παράλληλα με.

Ἡ θίς, τῆς θινός είναι ο σωρός της άμμου, ο γιαλός, η αμμουδιά. Ανάγεται  στην ινδοευρωπαϊκή ρίζα *θF-ιν-, που μας δίνει την γερμανική λέξη Düne που δηλώνει, επίσης, την παραλία με άμμο. Η παραμεθόριος Δουνκέρκη (εκκλησία πάνω στην άμμο), στη γαλλική ακτή, γνωστή από την επιχείρηση εκκένωσης κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο παίρνει το όνομά της από την ίδια ινδοευρωπαϊκή ρίζα.

Η πρώτη της, όμως, σημασία της λέξης θίς, θινός ήταν αυτή της πληθύος, της ποσότητας. Θῖνες νεκρῶν στους Πέρσες του Αισχύλου (818) είναι οι πολλοί νεκροί, που έπεσαν στην ναυμαχία της Σαλαμίνος. Θῖνα ονόμαζαν και τον αμμόλοφο, λέξη που έχει μείνει μέχρι σήμερα. Γι’ αυτό, ἄκρης πόλιος θῖνα καλούσαν οι Έλληνες τον ναό που βρισκόταν στην κορυφή μιας ακρόπολης, επειδή, όταν την κοιτούσε κανείς από μακριά, έμοιαζε με αμμόλοφο.

Κι ἡ ἁλς, τῆς ἁλός με την σειρά της είναι – τι άλλο – η θάλασσα κοντά στην ακτή. Την συναντάμε και στο αρσενικό γένος ὁ ἅλς, τοῦ ἁλός, το αλάτι. Ο λεκτικός τύπος ἅλς – στον οποίο αξίζει να αφιερώσουμε μια ξεχωριστή σελίδα στο γλωσσάρι μας άλλη φορά, ίσως πριν ακόμη ξεπλυθεί από πάνω μας η αλμύρα του καλοκαιριού – βρίσκεται στην άλμη, τον αλμυρό, την αλιεία, τον αλιέα (=ψαρά) και την αλυκή. Το εντυπωσιακό με το ἅλς είναι ότι στα λατινικά γίνεται sal, από όπου βγαίνει και το αγγλικό salt. Το sal προσφέρει την ρίζα του για το πουλάω των Βρετανών, το sell με άλλα λόγια. Οι αγγλόφωνοι από το sell ονόμασαν τις εκπτώσεις sales. Πώς προέκυψε τώρα αυτή η σύνδεση άλατος και πωλήσεων; Πολύ απλά λόγω του γεγονότος ότι το αλάτι ήταν ένα από τα βασικότερα ανταλλακτικά αγαθά στην αρχαιότητα, γιατί αποτελούσε το ψυγείο των παλιών χρόνων. Ήταν μια βασική μέθοδος συντήρησης των τροφίμων. Παστά ψάρια, κρέατα, ελιές είχαν ανάγκη την άλμη. Και η αλιάδα, η σκορδαλιά, αλάτι χρειαζόταν. Γι’ αυτό το είχαν ως νόμισμα. Έδιναν ἅλας (άλλος τύπος για το αλάτι) και έπαιρναν άλλα απαραίτητα πράγματα για την καθημερινότητά τους.

Με αυτά και με τα άλλα, ξεχάσαμε το περπάτημα παρά θιν’ αλός, παραλιακώς, επίρρημα, όπου υπάρχει και παρὰ και ἅλς. Για το θῖν’ που μας λείπει θα πάμε τρεις χιλιάδες χρόνια πίσω, εκεί που πρωτοακούσαμε την φράση, από τον ραψωδό, τον Όμηρο, στην Ιλιάδα, όταν ο Αχιλλέας βγαίνει να κλάψει και να αναζητήσει την μητέρα του, την θαλασσινή θεότητα Θέτιδα. Θα βαδίσει παρὰ θῖν’ ἁλός (Α 327), θα την επικαλεστεί και εκείνη θα αναδυθεί από τα βάθη του ωκεανού, για να αποκαταστήσει την αδικία που έγινε σε βάρος του. Τι να κάνουμε ο Όμηρος έχει γίνει της μόδας τελευταία.