Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας
ο πετροπαιχνιδιάτορας
από την άκρη των ακρώ
κατηφοράει στο Ταίναρο
Φωτιά ‘ναι το πιγούνι του
χρυσάφι το πιρούνι του.
(Οδυσσέας Ελύτης, Ο Ήλιος ο Ηλιάτορας)
Γράφει η Σοφία Μουρούτη Γεωργάνα
Ήλιος σήμερα, Ήλιος Ηλιάτορας, κυρίαρχος και λαμπερός, ἥλιος στα παλιά ελληνικά με δασεία, ἠέλιος στα ομηρικά με ψιλή. Η ινδοευρωπαϊκή ρίζα *sāuel δίνει την ελληνική *σα-Fελ-ιο-ς, το λατινικό sol, για τον ήλιο και το λαμπρό αστέρι, το γερμανικό Sonne, αγγλικό sun, γαλλικό soleil και πάει λέγοντας.
Τι πιο επίκαιρο από τον ήλιο μέσα στο καλοκαίρι!
Ο ἥλιος, κατά τον Όμηρο, ανέτελλε από τον Ωκεανό, έδυε πάλι σε αυτόν και απετέλεσε τον αρχαιότερο τρόπο προσδιορισμού των σημείων του ορίζοντα. Νεότεροι από τον Όμηρο ποιητές, όπως ο Μίμνερμος, από την Κολοφώνα της Μικράς Ασίας, τον 7ο αιώνα, τον παρουσιάζει να ταξιδεύει στον Ωκεανό από την δύση στην ανατολή, μέσα σε ένα χρυσό ποτήρι.
Στα αρχαία κείμενα με τον ἥλιο δηλώναμε την ημέρα, την θερμότητα του αστέρα, αλλά και την χαρά, την ευτυχία. Ο Αρτεμίδωρος από την Έφεσο, τον 2ο αιώνα μ. Χ., που παραθέτει αρκετές πληροφορίες για δοξασίες της εποχής, στο έργο του «Ονειροκριτικά» γράφει ότι οι γονείς αποκαλούν τα παιδιά τους, τα αγόρια, χαϊδευτικά, ἡλίους.
Ο Ἥλιος ήταν και κύριο όνομα, που δήλωνε τον θεό Ήλιο, γιο του Υπερίονος, κατά την εκδοχή του Ομήρου. Μερικές φορές ταυτιζόταν με τον θεό του φωτός, τον Απόλλωνα.
Ας έλθουμε και στα δικά μας τα πιο πρόσφατα, μια που, δόξα τω Θεώ, ξεπρόβαλε και σήμερα ένας λαμπρός ήλιος στην όμορφη χώρα μας, που είναι κατά κανόνα ηλιόλουστη. Οι μέρες είναι μεγάλες, έχουμε από καιρού περάσει το θερινό ηλιοστάσιο και απολαμβάνουμε ωραίες λιακάδες (από τις ηλιακάδες με την γνωστή τάση της γλώσσας να αποβάλλει το αρχικό φωνήεν).
Κάποιοι πέρασαν τις διακοπές, με πολλή ηλιοθεραπεία, κάτω από τον καυτό ήλιο. Χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή, για να μην πάθει κανείς ηλίαση ή ηλιακά εγκαύματα. Απαραίτητο είναι το αντηλιακό, και οι συχνές βουτιές στα δροσερά θαλασσινά νερά. Μπορείτε να προστατευτείτε κάτω από το αλεξήλιο, την γνωστή σε όλους μας ομπρέλλα. Αλεξήλιο, που αλέκει, διώχνει μακριά τον ήλιο, είναι και το απλό καπελλάκι, όχι όμως τόσο αποτελεσματικό, για να σας προστατεύσει από την ζέστη.
Μετά το μπάνιο, για όσους φύγουν το μεσημέρι από την παραλία, πριν απολαύσουν το λιόγερμα, την δύση του ήλιου, ένα χλιαρό ντους στο ζεσταμένο από τον ηλιακό θερμοσίφωνα νερό θα ξεπλύνει την αλμύρα.
Στην συνέχεια, φαγητό στην αυλή! Θεϊκά καλαμαράκια και πατάτες τηγανιτές, τηγανισμένα σε ηλιέλαιο. Κάποιες ηλιαχτίδες, διαπερνούν τα ανοίγματα της καλαμωτής και δημιουργούν παιχνίδια φωτός. Ωραίες καλοκαιρινές εικόνες!
Στην συνέχεια, ύπνος στην αιώρα, στην σκιά της μουριάς, για να μην σας θαμπώνει η αντηλιά. Η αποχαύνωση ενός καλοκαιρινού μεσημεριού.
Απόγευμα με καφεδάκι και αλατισμένο ηλιόσπορο, στην άλλη, την πίσω αυλή, αυτήν που κοιτά στην Ανατολή. Αναζήτηση λίγης δροσιάς και ευκαιρία για ανάγνωση. Μερικά βιβλία αγαπημένα, αφημένα στο τραπεζάκι και κάποια που δεν προλάβατε να κοιτάξετε τον χειμώνα. Απλώνετε το χέρι και πιάνετε το λεύκωμα αφιερωμένο στον Ολλανδό Vincent van Gogh (1853 – 1890), που πέθανε τόσο νέος, μόλις 37 ετών. Στέκεστε στον πίνακα Ηλιοτρόπια, σε διάφορες εκδοχές, που όλες αποτυπώνουν τον ηλιοτροπισμό των ηλιόφιλων αυτών φυτών.
Τα παιδιά έχουν κι αυτά ξυπνήσει και έρχονται χαρούμενα και ηλιοψημένα κοντά σας. Εκείνη την στιγμή, η μαμά συνειδητοποιεί ότι πρέπει να ξύπνησε και το μωρό και τρέχει με αγωνία. Στην κούνια του, ο μικρός Ηλιόδωρος (ιστοριογράφος του 3ου αιώνα μ. Χ. και άγιος της Ορθοδόξου Εκκλησίας) παίζει με την ηλιόσκονη, τα αιωρούμενα μόρια σκόνης στις ακτίνες που μπαίνουν στο δωμάτιο. Τα αδελφάκια του έχουν πετάξει στην κούνια του ένα παιχνίδι ηλιοσκόπιο που του αρέσει να το κοιτά και να το επεξεργάζεται .
Στο μεταξύ η τηλεόραση παίζει και δείχνει τα ταξίδια των πολιτικών προσώπων όχι στην χώρα του ανατέλλοντος ηλίου, την Ιαπωνία, αλλά στους τόπους των θερινών τους διακοπών.
Μερικοί, όμως, δεν έχουν στον ήλιο μοίρα, αλλά γι’ αυτούς θα μιλήσουμε την επόμενη φορά, όταν θα έχει ήλιο με βροχή, που, κατά την παροιμία, είναι τόσο παράδοξο πράγμα, ώστε παντρεύονται οι φτωχοί, οι οποίοι σε κανονικές συνθήκες δεν θα το αποφάσιζαν, γιατί δεν θα είχαν την δυνατότητα. Κανονικά, όλοι οι άνθρωποι υπό τον ήλιο, στον επίγειο κόσμο, έχουν τα ίδια δικαιώματα. Άρα είναι ηλίου φαεινότερο, αυτονόητο, ότι δεν έχουν θέση εδώ τέτοιου είδους παρατηρήσεις.
Στο μεταξύ στις αρκτικές χώρες, αν είναι μεσάνυχτα, διακρίνεται ο ήλιος τού μεσονυχτίου, ωραίο θέαμα στα αλήθεια, αλλά μόνο για λίγο. Προτιμάμε την ελληνική ηλιοφάνεια, έστω κι αν μας πιάνει ο ήλιος, τσουρουφλιζόμαστε και ενίοτε καιγόμαστε λιγάκι. Το λέει, εξάλλου, και ο Ελύτης στον Ήλιο τον Ηλιάτορα, στο σημείο που αφηγείται ο Ήλιος:
«Σ’ όλους τους τόπους κι αν γυρνώ
μόνον ετούτον αγαπώ!»
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
