Λέξη για καλούς γνώστες της ελληνικής η σημερινή, καλοκαιρινή και συνάμα διαχρονική ο έπηλυς. Καλοκαιρινή, γιατί χιλιάδες επήλυδες, αλλοδαποί, ξένοι δηλαδή, κατακλύζουν τη χώρα μας λόγω των διακοπών. Διαχρονική, επίσης, αφού η πατρίδα μας προσφέρει φιλόξενο καταφύγιο σε ταλαιπωρημένους μετανάστες που έρχονται από άλλες πατρίδες, αναζητώντας μια καλύτερη ζωή.
*Της Σοφίας Μουρούτη Γεωργάνα
Ὁ ἔπηλυς, τοῦ ἐπήλυδος η αρχική μας λέξη με τους ωραίους τόνους και τα πνεύματα είναι σύνθετη λέξη με την πρόθεση ἐπί και το θέμα ἦλθον του αορίστου, αλλά και του παρακειμένου ἐλήλυθα και του μέλλοντα ἐλεύσομαι του ρήματος ἔρχομαι. Ο ἔπηλυςσυνεπώς ήλθε, έχει έλθει ή θα έλθει από κάπου, είναι σε κίνηση με άλλα λόγια.
Εκτός από ἐπήλυδες μεμονωμένους ανθρώπους στην αρχαιότητα είχαμε και ἐπήλυδα ἔθνεα, ομάδες ολόκληρες ατόμων κοινής καταγωγής που μετακινούνταν αναζητώντας έναν καλύτερο τόπο, για να ζήσουν. Με την ίδια σημασία οι παλιότεροι πρόγονοί μας που μιλούσαν κι αυτοί ελληνικά χρησιμοποιούσαν τη λέξη προσήλυτος. Ο προσήλυτος, που είναι μάλιστα ετυμολογικά συγγενής με τον ἔπηλυδα, ήταν μετανάστης, πάροικος. Ήδη, όμως, από την ελληνιστική εποχή ο προσήλυτος απέκτησε την έννοια αυτού που έχει αλλάξει τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Ο όρος προσήλυτος περιέγραφε κυρίως τους ειδωλολάτρες που ασπάζονταν τον ιουδαϊσμό. Με την ίδια σημασία ο προσήλυτος έφθασε ως τις μέρες μας.
Στην αρχαιότητα ο ἔπηλυς κάποτε κάποτε γινόταν ἐπηλύτης. Αν είχε εχθρικές διαθέσεις, η έφοδός του ονομαζόταν ἐπήλυσις. Αν έβαζε σε εφαρμογή κάποια μαγικά, ξόρκια και άλλα κόλπα, η επίθεση ήταν ἐπηλυσίη.
Σήμερα έχουμε επήλυδες λαούς, πληθυσμούς, φυλές.
Συνώνυμα του επήλυδος είναι ο ετερόχθων και ο έποικος.
Αντώνυμα ο γηγενής, αυτόχθων, ντόπιος, ιθαγενής.
Στην ίδια ομάδα είναι και ο νέηλυς, που μόλις ήλθε, ο άρτι αφιχθείς από κάπου.
Τους επήλυδες που έρχονται για να εγκατασταθούν οι γηγενείς τους αντιμετωπίζουν με δυσπιστία. Γι’ αυτό ο λεκτικός τύπος έχει φορτιστεί με την επιφυλακτικότητα του ντόπιου. Η χώρα μας όμως φημίζεται για τη φιλόξενη διάθεσή της. Συνεπώς όλοι οι επήλυδες προσωρινοί τουρίστες, αλλά και οι πιο μόνιμοι καλοδεχούμενοι.
*Η Σοφία Μουρούτη – Γεωργάνα είναι φιλόλογος και διδάσκει στο Αμερικανικό Κολλέγιο Ελλάδας
