*Γράφει ο Απόστολος Σειρηνίδης
Ειδήσεις σε πραγματικό χρόνο, τίτλοι που ερεθίζουν, φωτογραφίες που κεντρίζουν, αντιδράσεις, κοινοποιήσεις, σχόλια…Η καθημερινότητα των social media έχει, μεταξύ άλλων, αλλάξει δραματικά τον τρόπο με τον οποίο καταναλώνουμε την πληροφορία, καθιστώντας πιο εύκολη από ποτέ την πρόσβασή μας σε ειδησεογραφία από κάθε γωνιά του πλανήτη. Παράλληλα, όμως, η εξάπλωση ψευδών πληροφοριών και ειδήσεων έχει -και αυτή- καταστεί απίστευτα εύκολη…
Η έρευνα
Μια πρόσφατη μελέτη του MIT ανακάλυψε ότι τα hoaxes (ψευδείς και παραπλανητικές «ειδήσεις» που κυκλοφορούν καθημερινά στο διαδίκτυο), ανεξάρτητα από το αν πρόκειται για ακούσιες ψεύτικες πληροφορίες ή για κακόβουλες προπαγανδιστικές ενέργειες, διαδίδονται εντυπωσιακά ταχύτερα από τις πραγματικές ειδήσεις. Από την πλευρά της Ψυχολογίας, το γεγονός αυτό είναι κάτι που δεν θα πρέπει να δημιουργεί έκπληξη, καθώς τα ψεύδη τρέφουν κάποιες από τις μεγαλύτερες διανοητικές αδυναμίες του ανθρώπου.
Σύμφωνα με την ανάλυση της έρευνας, οι ψευδείς πληροφορίες είχαν 70% περισσότερες πιθανότητες να αναπαραχθούν από τους χρήστες. Σε γενικές γραμμές, οι ερευνητές αναφέρουν ότι «το ψέμα διαχέεται σημαντικά περισσότερο, βαθύτερα και ευρύτερα από την αλήθεια σε όλες τις κατηγορίες πληροφοριών». Η κατηγορία των ψευδών πολιτικών ειδήσεων φαίνεται να έχει την «πρωτοκαθεδρία», με τον συνολικό αριθμό των ψευδών πολιτικών φημών να κορυφώνεται στο τέλος του 2013 και του 2015, και πάλι στο τέλος του 2016 (προφανώς λόγω των προεδρικών εκλογών στις ΗΠΑ).
Το βασικό συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι το περιεχόμενο που προκαλεί έντονα συναισθήματα εξαπλώνεται περισσότερο, γρηγορότερα και πιο βαθιά. Τα συγκεκριμένα ευρήματα έρχονται να επιβεβαιώσουν σχετικές έρευνες που έχουν γίνει σε άλλους τομείς, όπως η ψυχολογία και η επικοινωνία. Πράγματι, η ιδέα ότι οι ψευδείς πληροφορίες μας προσελκύουν περισσότερο δεν προκαλεί έκπληξη. Το γεγονός εξηγείται απλά, αφού ο εγκέφαλός μας θέλει να πιστέψει μόνο τα γεγονότα που ταιριάζουν με τις υπάρχουσες πεποιθήσεις μας.
Τί συμβαίνει στο μυαλό μας;
Το μυαλό μας έχει την τάση να χρησιμοποιεί γνωστικές προκαταλήψεις με τις οποίες επεξεργάζεται τις πληροφορίες, αντί να σκεφτεί ορθολογικά. Πιθανότατα πρόκειται για μια εξελικτική «ιδιοτροπία». που μας βοηθά να παίρνουμε στιγμιαίες αποφάσεις σε κρίσιμες στιγμές π.χ. επιβίωσης, όμως, ταυτόχρονα, αποτελούν και εμπόδιο στη δυνατότητά μας να κρίνουμε αντικειμενικά. Θυμόμαστε ότι το παρελθόν ήταν καλύτερο από ότι πραγματικά ήταν, πιστεύουμε περισσότερο σε πράγματα που επαναλαμβάνονται συχνά και αφήνουμε τα νέα γεγονότα να χρωματίζουν, μεταξύ άλλων, τις παλαιές αναμνήσεις μας. Η πολλή αγάπη μας, όμως, για τα ψέματα προέρχεται από μια παλιά, «καλή» προκατάληψη. Την προκατάληψη της επιβεβαίωσης.
Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν θα μοιράζονταν ποτέ κάτι που υποψιάζονται ότι είναι αναληθές, οπότε είναι ασφαλές να υποθέσουμε ότι μια ψεύτικη φήμη είναι πιο πιθανό να γίνει πιστευτή εάν κάνει κάποιον να πει, «ναι, σίγουρα! Αυτό είναι λογικό για μένα!”». Δυστυχώς, έχουμε μια εγγενή τάση να προσπαθούμε να προσαρμόσουμε κάθε νέα πληροφορία που μαθαίνουμε, σε αυτό που ήδη πιστεύουμε ότι είναι αλήθεια. Οι εγκέφαλοί μας ψάχνουν απεγνωσμένα αποδείξεις που θα επιβεβαιώνουν ότι αυτό που πιστεύουμε ήδη είναι και αληθινό, γεγονός που το κάνει τόσο δελεαστικό να θεωρήσουμε δεδομένο ό,τι ταιριάζει με την αγαπημένη μας αφήγηση. Ας το παραδεχτούμε. Έχει συμβεί σε όλους μας. Ακόμα κι αν είσαι σίγουρος ότι δεν είσαι ένας από εκείνους που πέφτουν εύκολα θύμα των fake news, είναι πολύ πιθανό να έχεις μοιραστεί κατά λάθος κάτι ψευδές τουλάχιστον μια φορά, επειδή κάτι στο μυαλό σου ψιθύρισε: «yessssss, το ήξερα!».
Αγαπάμε, επίσης, να ανακαλύπτουμε θεωρίες και μοτίβα εκεί που δεν υπάρχουν, γεγονός που επιτρέπει τη διατήρηση όλων των ειδών θεωριών συνωμοσίας στα social media και αλλού. Με λίγα λόγια, οι εγκέφαλοί μας είναι συχνά αρκετά «χαζοί»!
Η επόμενη ημέρα…
Σε κάθε περίπτωση, ο μόνος τρόπος να πορευτούμε -τουλάχιστον για όσο καιρό οι μηχανικοί πληροφορικής πίσω από τα αγαπημένα μας social media θα αναζητούν τεχνικές λύσεις για να σταματήσουν οριστικά την εξάπλωση των fake news- είναι να βάλουμε τον…«τεμπέλικο» εγκέφαλό μας σε δουλειά. Μπορεί όλοι να είμαστε αδύναμα πλάσματα με ένα σωρό προκαταλήψεις, όμως οφείλουμε πριν πιστέψουμε και κοινοποιήσουμε κάτι στο διαδίκτυο να σκεφτόμαστε ψύχραιμα και να υποβάλλουμε στη βάσανο της λογικής σκέψης αυτό που μόλις διαβάσαμε.
Οι επιστήμονες και οι εταιρίες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης εργάζονται εντατικά για την καταπολέμηση του δυσάρεστου φαινομένου και ίσως τελικά καταφέρουν -πολύ σύντομα- να λύσουν το γρίφο και να μας απαλλάξουν οριστικά από τη μάστιγα των fake news. Ας μην βιαστούμε λοιπόν να θεωρήσουμε ότι εισερχόμαστε σε έναν κόσμο μετα-αλήθειας από τον οποίο δεν θα καταφέρουμε ποτέ να δραπετεύσουμε…
*Ο Απόστολος Σειρηνίδης είναι Digital Marketing Specialist
