Πριν ακόμη από την έλευση της άκρας δεξιάς στην εξουσία στην Ιταλία, η απερχόμενη κεντροαριστερή κυβέρνηση έχει ήδη σε μεγάλο βαθμό κλείσει τα θαλάσσια σύνορα, με τίμημα αμφιλεγόμενες διευθετήσεις. Όμως οι υποσχεθείσες μαζικές απελάσεις προβλέπεται ότι θα είναι μια πολύ πιο σοβαρή πρόκληση.
Το κοινό πρόγραμμα του αντισυστημικού Κινήματος 5 αστέρων (M5S) και της ακροδεξιάς Λέγκας υπογραμμίζει πράγματι τη βούληση να επιταχυνθεί η εξέταση των αιτήσεων ασύλου και να απελαύνονται συστηματικά αυτοί που τα αιτήματά τους απορρίπτονται, όπως οι περίπου 500.000 παράτυποι μετανάστες που είναι εγκατεστημένοι στην Ιταλία.
Με τον σημερινό ρυθμό των απελάσεων –6.514 το 2017, σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών–, αυτό θα πάρει περισσότερο από 75 χρόνια, αναφέρουν τα ιταλικά μέσα ενημέρωσης.
Πράγματι η Ρώμη δυσκολεύεται να πάρει το πράσινο φως από τις χώρες προέλευσης και η Ιταλία δεν διαθέτει παρά λίγα κέντρα προσωρινής κράτησης. Όμως το κοινό πρόγραμμα ήδη προβλέπει να δημιουργηθούν νέα, να περιορισθεί σε 18 μήνες η μέγιστη διάρκεια της κράτησης και να διοχετευθεί στις απελάσεις ένα μέρος των 4,2 δισεκ. ευρώ που αφιερώνονται κάθε χρόνο στην υποδοχή.
Όσο για τη διακοπή των ροών από τη Λιβύη, αυτό ήταν ήδη η προτεραιότητα του Μάρκο Μινίτι, ενός παλιού κομμουνιστή που πέρασε από τις μυστικές υπηρεσίες, έγινε υπουργός Εσωτερικών τον Δεκέμβριο 2016 και πέτυχε να μειωθούν οι αφίξεις κατά 80% από τα μέσα Ιουλίου.
Χάρη στις επαφές που διέθετε από παλιά στη Λιβύη, υπέγραψε συμφωνίες με τις αρχές, αλλά και με πολιτοφυλακές, για να μπλοκάρουν τους μετανάστες. Και με την ευρωπαϊκή υποστήριξη, η Ιταλία σχημάτισε και εξόπλισε τη λιβυκή ακτοφυλακή για να πάρει τη σκυτάλη.
Από την αρχή της χρονιάς, το υπουργείο Εσωτερικών κατέγραψε 7.100 αφίξεις μέσω της Λιβύης –καθώς και 3.500 μέσω της Τυνησίας, της Αλγερίας ή της Ελλάδας– ενώ σύμφωνα με μια καταμέτρηση του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ), η λιβυκή ακτοφυλακή αναχαίτισε περισσότερους από 6.500 μετανάστες. Πέρα από τους αριθμούς, αυτό που έχει αλλάξει είναι η διαδικασία. Για χρόνια η ιταλική ακτοφυλακή συντόνιζε από τη Ρώμη όλες τις επιχειρήσεις διάσωσης στη ζώνη αυτή. Στο εξής, διαβιβάζει κάθε σήμα στην Τρίπολη, η οποία αναλαμβάνει την ευθύνη για όλο και περισσότερες επιχειρήσεις.
Για τους μετανάστες, η διαφορά είναι μεγάλη. Όταν συντονίζει η Ρώμη, οδηγούνται στην Ιταλία. Όταν συντονίζει η Τρίπολη, επιστρέφουν στη Λιβύη, όπου πολλοί βρίσκονται στο έλεος ενός νέου κύκλου βιαιοτήτων και εκβιασμών σε εφιαλτικά κέντρα κράτησης.
«Οι αφίξεις μειώθηκαν, όχι όμως και οι ταλαιπωρίες», επιμένει η Καρλότα Σάμι, εκπρόσωπος της Υπάτης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.
«Δεν φοβόμουν το νερό, διότι ο Θεός δημιούργησε το νερό. Δεν φοβόμουν τον θάνατο, όλοι μας θα πεθάνουμε μια μέρα. Φοβόμουν περισσότερο μήπως μας ξαναπιάσει η λιβυκή αστυνομία», αφηγείται στο Γαλλικό Πρακτορείο η Βιτόρια, μια 21χρονη Νιγηριανή που διασώθηκε στις αρχές Μαΐου από μία από τις τέσσερις μκο που εξακολουθούν να είναι παρούσες στην περιοχή.
Γι’ αυτές τις μκο, οι δυσκολίες συσσωρεύονται. Συχνά οι Λίβυοι τις διατάσσουν να παραμένουν σε απόσταση, ακόμη κι όταν εκείνοι είναι ακόμη πολύ μακριά ή δεν έχουν τον εξοπλισμό για να επέμβουν.
«Αυτό μας βάζει σε επικίνδυνες καταστάσεις», αφηγείται ο Ρούμπεν Νόιγκεμπαουερ, εκπρόσωπος της γερμανικής μκο Sea-Watch. «Αν υπακούσουμε, παραβιάζουμε την υποχρέωση να παρέχουμε βοήθεια. Αν δεν υπακούσουμε, κινδυνεύουμε να μην μπορούμε να μεταφέρουμε τους μετανάστες στην Ιταλία ή να δούμε το πλοίο μας να κατάσχεται από την ιταλική δικαιοσύνη», όπως συνέβη σε περιπτώσεις τους τελευταίους μήνες. Και όσον αφορά τις διασώσεις που συντονίζονται από τη Ρώμη, τις τελευταίες εβδομάδες η ακτοφυλακή δεν συγκέντρωσε τους μετανάστες, αλλά υποχρέωσε όλα τα πλοία να επιστρέψουν στην Ιταλία: αυτά τα αλέ-ρετούρ μειώνουν τον προϋπολογισμό των μη κυβερνητικών οργανώσεων και απομακρύνουν τα πλοία από τη ζώνη διάσωσης για 3 ή 4 ημέρες.
«Προτεραιότητα δεν έχει πια η αποτελεσματικότητα των διασώσεων», λέει εκφράζοντας τη λύπη του ο Φρεντερίκ Πενάρ, διευθυντής επιχειρήσεων της οργάνωσης SOS Mediterranee.
«Ο διάπλους είναι σήμερα πιο επικίνδυνος παρά ποτέ», εξηγεί ο Φεντερίκο Σόντα, υπεύθυνος του ΔΟΜ για τη Μεσόγειο. Από τον Ιανουάριο, ο ΔΟΜ έχει καταγράψει 383 νεκρούς ή αγνοουμένους στα ανοικτά της Λιβύης. Ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει το 2,8% των γνωστών αναχωρήσεων, έναντι μέσου όρου 2,2% τα τρία τελευταία χρόνια. Για να μειωθούν ακόμη περισσότερο οι αφίξεις, απομένει ένα τελευταίο χαρτί: η Ιταλία να αρνηθεί να αποβιβάζονται στο έδαφός της οι μετανάστες που διασώζονται από ευρωπαϊκά, στρατιωτικά ή ανθρωπιστικά σκάφη. Ο Μινίτι το προσπάθησε, μάταια όμως.
