*Του Στέφανου Καβαλλιεράκη
ΙΙΙ. 1967 : Ο πόλεμος των έξι ημερών
Ένας από τους πλέον γνωστούς πολέμους του 20ου αιώνα. Ποτέ ίσως τόσες λίγες μέρες πολέμου έκριναν τόσα πολλά.
Ο Πόλεμος των Εξι Ημερών (ή Πόλεμος του Ιουνίου) υπήρξε ο τρίτος αραβοϊσραηλινός πόλεμος και διεξήχθη μεταξύ 5ης και 10ης Ιουνίου 1967. Εμπόλεμοι υπήρξαν το Ισραήλ, από τη μια πλευρά, και η Αίγυπτος (ή επισήμως Ηνωμένη Αραβική Δημοκρατία), η Ιορδανία και η Συρία. Η σύγκρουση έληξε με ολοκληρωτική και ταχύτατη νίκη του Ισραήλ, ενώ οι συνέπειες του πολέμου υπήρξαν εξαιρετικά βαρυσήμαντες και πολυεπίπεδες.
Τον Νοέμβριο του 1966, Συρία και Αίγυπτος υπέγραψαν αμυντική συμφωνία βάσει της οποίας η μια θα προσέτρεχε σε βοήθεια της άλλης, σε περίπτωση επίθεσης τρίτου. Ενταση υπήρχε και στα σύνορα Ισραήλ – Λιβάνου και Ισραήλ – Ιορδανίας, αφού οι Παλαιστίνιοι ένοπλοι εξαπέλυαν επιδρομές και από τον Λίβανο και την Ιορδανία,. Το φθινόπωρο του 1966 και τον χειμώνα του 1966-67 κλιμακώθηκαν οι επιδρομές από το έδαφος της Ιορδανίας και της Συρίας και το Ισραήλ βρήκε την ευκαιρία να προχωρήσει σε στρατιωτικά αντίποινα. Καθώς από τις αρχές του 1967 ο συριακός στρατός ξεκίνησε και βομβαρδισμούς πυροβολικού εναντίον παραμεθόριων οικισμών και εγκαταστάσεων, η ισραηλινή ηγεσία άρχισε να προσανατολίζεται στη διεξαγωγή ευρείας στρατιωτικής επιχείρησης εναντίον της Συρίας.
Στη μεθόριο Αιγύπτου – Ισραήλ επικρατούσε ακόμη ηρεμία. Η πολεμική ένταση του 1956 είχε δώσει τη θέση της σε μια ενδεκαετή φαινομενικά τουλάχιστον ηρεμία. Ο Νάσερ δεν επιθυμούσε εμπλοκή σε έναν νέο αραβοϊσραηλινό πόλεμο, ενώ εκεί είχαν αναπτυχθεί, από το 1957, δυνάμεις του ΟΗΕ. Η υπογραφή της αμυντικής συμφωνίας με τη Συρία αποσκοπούσε στο να αυξήσει τον έμμεσο έλεγχο του Καΐρου (η Αίγυπτος παρέμενε μακράν η ισχυρότερη αραβική χώρα) επί της Δαμασκού. Τελικά όμως, η υπογραφή της συμφωνίας είχε το αντίθετο αποτέλεσμα, αφού ενθάρρυνε τη συριακή ηγεσία να κλιμακώσει την αντιπαράθεση με το Ισραήλ.
Τον Απρίλιο του 1967 η ένταση κλιμακώθηκε επικίνδυνα στη μεθόριο Ισραήλ – Συρίας. Επειτα, στα μέσα Μαΐου, οι Σοβιετικοί προειδοποίησαν τον Νάσερ ότι οι Ισραηλινοί επιστράτευαν δυνάμεις και κινούσαν στρατεύματα στη μεθόριο προκειμένου να εισβάλουν άμεσα στη Συρία. Τέτοια απόφαση όμως δεν είχε ακόμη ληφθεί – ενδεικτικό άλλωστε ήταν ότι ούτε ο ίδιες οι συριακές δυνάμεις τέθηκαν σε επιφυλακή. Η σοβιετική πληροφορία ήταν είτε εσφαλμένη είτε, πιθανότατα, σκόπιμη παραπληροφόρηση, που αποσκοπούσε κυρίως στην ενεργό στήριξη του συριακού καθεστώτος από την Αίγυπτο.
Ο Νάσερ πιεζόμενος από την κατάσταση που είχε αρχίσει να δημιουργείται προχώρησε τελικά σε πρωτοβουλίες που έριξαν λάδι στη φωτιά:
-Διέταξε τη μετακίνηση δύναμης 100.000 ανδρών, εκατοντάδων τεθωρακισμένων και πυροβολικού στο Σινά, κοντά στα σύνορα με το Ισραήλ.
-Απαίτησε (και πέτυχε) την απομάκρυνση των δυνάμεων του ΟΗΕ από την παραμεθόριο στο Σινά και τη Λωρίδα της Γάζας.
-Εκλεισε τα στενά του Τιράν στην ισραηλινή ναυσιπλοΐα, αποκλείοντας το Ισραήλ από την Ερυθρά Θάλασσα.
Στις 30 Μαΐου, κι ενώ στην αραβική κοινή γνώμη και τον Τύπο είχε επικρατήσει φιλοπόλεμο κλίμα, η Ιορδανία προχώρησε στην υπογραφή αμυντικής συμφωνίας με την Αίγυπτο που δημιούργησε ακόμα περισσότερο την αίσθηση της πολεμικής σύρραξης.
Στις 4 Ιουνίου στη συμμαχία Αιγύπτου, Ιορδανίας και Συρίας προστέθηκε και το Ιράκ. Ο πόλεμος ήταν προ των πυλών , στις 7:45 το πρωί της 5ης Ιουνίου 1967, όλα τα διαθέσιμα αεροπορία του Ισραήλ (197 τον αριθμό) σηκώθηκαν και επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά σε 19 αιγυπτιακά αεροδρόμια, καταστρέφοντας μέσα σε τρεις ώρες σχεδόν όλη την αεροπορία της Αιγύπτου, που αριθμούσε 400 αεροπλάνα. Οι Ισραηλινοί, με απώλειες μόνο 19 αεροσκαφών, σημείωσαν έναν απροσδόκητο θρίαμβο. Παράλληλα, με συνεχείς αεροπορικές επιδρομές την ίδια μέρα προκάλεσαν ανεπανόρθωτες καταστροφές στις αεροπορίες των λοιπών συμμάχων των Αιγυπτίων. Η απόλυτη υπεροχή του Ισραήλ στον αέρα υπήρξε καθοριστικός παράγοντας στην εύκολη και γρήγορη επικράτησή του.
Την ίδια ώρα, οι ισραηλινές χερσαίες δυνάμεις εξαπέλυαν επίθεση εναντίον των αιγυπτιακών στο Σινά και τη Λωρίδα της Γάζας. Με ένα ευφυές στρατήγημα, τα τεθωρακισμένα του στρατηγού Αριέλ Σαρόν μετέπειτα πρωθυπουργού βρέθηκαν πίσω από τις αιγυπτιακές δυνάμεις, κυκλώνοντάς τις. Από εκείνη τη στιγμή, στο νου των αιγύπτιων ήταν το πώς οι δυνάμεις τους θα υποχωρήσουν με ασφάλεια από το αραιοκατοικημένο Σινά για να προστατεύσουν το Κάιρο. Μέσα σε 11 χρόνια οι ισραηλινοί καταλάμβαναν για δεύτερη φορά τη Χερσόνησο του Σινά.
Στο Δυτικό Μέτωπο, ο βασιλιάς της Ιορδανίας Χουσεΐν πείστηκε από τον Νάσερ ότι η «νίκη ήταν με το μέρος τους». Ενεπλάκη στον πόλεμο, αλλά η αντίδραση των Ισραηλινών ήταν ακαριαία. Στις 7 Ιουνίου είχαν υπό την κατοχή τους τη Δυτική Όχθη, ενώ εισήλθαν θριαμβευτικά στην Ανατολική Ιερουσαλήμ (Παλιά Πόλη), μετά από 1900 χρόνια. Η πιο εντυπωσιακή επιχείρηση έγινε στα Υψίπεδα του Γκολάν στη Συρία. Μέσα σε 24 ώρες οι Ισραηλινοί αντίκρισαν τις πεδιάδες της Δαμασκού.
Ο «Πόλεμος των Έξι Ημερών» κράτησε στην πραγματικότητα 132 ώρες και 30 λεπτά, λιγότερο κι από έξι ημέρες. Απο πλευράς Ισραηλινών ενεπλάκησαν στις επιχειρήσεις 264.000 άνδρες, συμπεριλαμβανομένων και των εφέδρων. Η Αίγυπτος παρέταξε 150.000 άνδρες, η Ιορδανία 55.000 και η Συρία 75.000 άνδρες. Οι απώλειες για τους Ισραηλινούς ανήλθαν σε 679 νεκρούς και 2.563 τραυματίες, ενώ οι Άραβες είχαν κατά προσέγγιση 21.000 νεκρούς και 45.000 τραυματίες.
Το Ισραήλ είχε τα αναγκαία εδάφη για να διαπραγματευθεί την απόκτηση ειρήνης και ασφάλειας με τους άραβες γείτονές του. Μεγάλος ηττημένος του πολέμου υπήρξε ο αιγύπτιος πρόεδρος Νάσερ, που είδε τις φιλοδοξίες του να ηγηθεί του αραβικού κόσμου, να καταρρέουν. Μετά το 1948 το Ισραήλ κατήγαγε μια δεύτερη εντυπωσιακή νίκη επι του ενωμένου στρατιωτικά αραβικού κόσμου. Και αν την πρώτη φορά εξασφάλισε την κρατική του οντότητα τώρα πλέον θεμελίωνε την ίδια του την υπόσταση.
IV. Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρ
Η συντονισμένη επιθετική κίνηση των αιγυπτιακών και συριακών στρατιωτικών δυνάμεων εναντίον του Iσραήλ στις 6 Oκτωβρίου του 1973 έμεινε γνωστή ως ο πόλεμος του Γιομ Kιπούρ, λόγω της ισραηλινής εορτής της Σκηνοπηγίας (Σκηνοπηγία ή εορτή της Συγκομιδής ή εορτή των Σκηνών, ονομαζόταν και ονομάζεται η τελευταία από τις τρεις μεγάλες γιορτές των Ιουδαίων, μετά το Πάσχα και την Πεντηκοστή, διάρκειας επτά ημερών, που “τελείται προς ευχαριστίαν για την συγκομιδή των καρπών και προς ανάμνηση της καθοδήγησης του Ισραήλ από τον Θεό στην Έρημο του Σινά μετά την έξοδο των Εβραίων από την Αίγυπτο και την διαμονή τους σε σκηνές) κατά τη διάρκεια της οποίας ξέσπασε η τέταρτη και σκληρότερη αραβοϊσραηλινή σύγκρουση. Oι εχθροπραξίες συνεχίστηκαν μέχρι τις 22-24 (τυπικά: 26) Oκτωβρίου και τελικά τερματίστηκαν ύστερα από δύο ψηφίσματα (238, 239) του Συμβουλίου Aσφαλείας των Hνωμένων Eθνών.
Yστερα από την ήττα του αραβικού εθνικισμού, κύριος εκφραστής του οποίου ήταν ο Aιγύπτιος πρόεδρος Nάσερ όπως είδαμε, με τον Πόλεμο των Eξι Hμερών το 1967, έπρεπε να αποκατασταθεί η αραβική αξιοπιστία και υπερηφάνεια αλλά και να πιεστεί η πρωθυπουργός του Ισραήλ Γκόλντα Mέιρ για ικανοποιητικές παραχωρήσεις στις διαπραγματεύσεις. Aπό το 1970, ο νέος Aιγύπτιος πρόεδρος Aνουάρ Σαντάτ, αν και άφησε άμεσα να διαφανούν σημάδια της αλλαγής (στροφής προς τη Δύση) της αιγυπτιακής εξωτερικής πολιτικής, συνειδητοποίησε ότι πρώτιστα ήταν απαραίτητο να εξασφαλιστούν διπλωματικά όπλα. H λύση δεν ήταν άλλη από τη διενέργεια μίας αστραπιαίας επιθετικής κίνησης σε συνεργασία με τον Xαφέζ αλ Aσάντ της Συρίας.
Το μικρό διάστημα αδράνειας στο εσωτερικο του Ισραήλ λόγω της εορτής του Γιομ Κιπούρ που επέβαλε σχεδόν μια πλήρη αδράνεια εκμεταλλεύτηκαν η Αίγυπτος και η Συρία για να επιτεθούν με όλο το στρατό τους ξαφνικά στο Ισραήλ επαναλαμβάνοντας αντίστροφα το στρατήγημα του Ισραήλ το 1967. Ο στόχος τους ήταν να κερδίσουν το χαμένο έδαφος από τους προηγούμενους πολέμους, το 47-49, το 1956 και ιδιαίτερα το 1967. Όλοι οι Άραβες ένοιωθαν πως είχαν κάθε δικαίωμα να χτυπήσουν αλύπητα το Ισραήλ το οποίο είχε προκαλέσει τόσες συμφορές στους γειτονικούς του λαούς.
Στις 6 Οκτωβρίου ο Αιγυπτιακός στρατός εισβάλει στην χερσόνησο του Σινά (που είχε χάσει το 1967) ενώ η Συρία επιτίθεται στα υψίπεδα του Γκολάν (που επίσης είχε χάσει το 1967). Ο Ισραηλινός στρατός βρίσκεται σε χάος καθώς δέχεται επίθεση και από την Ιορδανία που χρησιμοποιεί και Ιρακινές εφεδρείες. Οι Σύριοι προελαύνουν προς το Ισραήλ έχοντας κατακτήσει τα υψίπεδα του Γκολάν και σφυροκοπούν την ισραηλινή αεροπορία με στρατιώτες οπλισμένους με αντιεροπορικά όπλα ενώ οι Αιγύπτιοι μπαίνουν στο Σινά και εγκαθιστούν στην πρώτη γραμμή αντιεροπορικές συστοιχίες πυραύλων. Καθώς το Ισραήλ δεν μπορεί πλέον να χρησιμοποιήσει την πανίσχυρη αεροπορία του, φαίνεται να έχει χάσει τον πόλεμο και απειλείται με αφανισμό, οι ΗΠΑ στέλνουν αεροπλανοφόρα στην περιοχή έτοιμα να παρέμβουν.
Προέλαση Σύριων στα υψίπεδα του Γκολάν
Ο Ισραηλινός στρατός οπισθοχωρεί με απώλειες. Μετά τις πρώτες 2 ημέρες του πολέμου το Ισραήλ διατάζει την χρήση πυρηνικών κεφαλών που είχαν αγοραστεί παράνομα από τις ΗΠΑ και δεν είχαν καταγραφεί από τον ΟΗΕ. Στις 8 Οκτωβρίου ένα αεροπλάνο της Ισραηλινής αεροπορίας οπλίζεται με πυρηνικές κεφαλές και ετοιμάζεται να ισοπεδώσει την Δαμασκό. Οι ΗΠΑ κρατούν ουδέτερη στάση σε αυτή την κίνηση του Ισραήλ προσπαθώντας παράλληλα να συγκαλύψουν το γεγονός. Καθώς το Ισραηλινό βομβαρδιστικό ετοιμάζεται να απογειωθεί ο αμερικανικός στόλος ανιχνεύει την παρουσία άγνωστου υποβρυχίου στα ανοιχτά του Τελ Αβίβ. Συνιστάται ακύρωση της αποστολής. Οι αμερικανικοί σύνδεσμοι στο Ισραήλ σχεδόν διατάζουν την ακύρωση της αποστολής. Υπό την πίεση των μεγάλων δυνάμεων η Ισραηλινή αεροπορία ακυρώνει την αποστολή και τότε συμβαίνει το ακατανόητο η Ιορδανία απαγορεύει την διέλευση του Ιρακινού στρατού μέσα από τα εδάφη της και σταματά τις εχθροπραξίες όταν καταλαμβάνει την ανατολική όχθη του Ιορδάνη. Πολλά θα ειπωθούν για αυτή την απόφαση του βασιλιά Χουσείν , φαίνεται ότι δεν είχε συγχωρέσει στον εαυτό του τη λανθασμένη απόφαση του 1967 να συνταχθεί με τον Νάσερ. Άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Νάσερ είχε απειλήσει τότε την ίδια του τη ζωή. Φαίνεται πάντως ότι ο Χουσειν είχε έρθει σε συνεννόηση προσωπικά με την Γκόλντα Μέιρ. Στο μεταξύ η Αίγυπτος κατακτά το Σινά και σταματά ύστερα από 10 χιλιόμετρα προέλασης χωρίς να συναντήσει ιδιαίτερη αντίσταση. Το Αιγυπτιακό μέτωπο παγώνει ενώ το Ισραήλ το έχει σχεδόν εγκαταλείψει ενώ ο τεράστιος Ιρακινός στρατός με το ισχυρό πυροβολικό επιστρέφει στην έδρα του άπρακτος. Οι Ισραηλινοί συγκεντρώνουν όλες τους τις δυνάμεις στο Συριακό μέτωπο και μέχρι τις 11 Οκτωβρίου ανακαταλαμβάνουν τα υψίπεδα του Γκολάν και εισβάλλουν στην Συρία.
Οι Σύριοι αντιστέκονται αλλά δεν μπορούν να σταματήσουν τον ενισχυμένο ισραηλινό στρατό και χάνουν πολλές μάχες. Ιρακινά στρατεύματα έρχονται να ενισχύσουν τις γραμμές τους και ανακόπτουν την προέλαση. Με την κάμψη της Συριακής επιθετικότητας το ισραηλινό πεζικό με διοικητή τον Αριέλ Σαρόν κάνει αιφνιδιαστική επίθεση στο νότιο μέτωπο και καταφέρνει να διασχίσει την διώρυγα του Σουέζ ανάμεσα από την 2η και 3η αιγυπτιακή στρατιά μετά από σκληρή μάχη και με την βοήθεια μιας πλωτής γέφυρας που έφτιαξαν ισραηλινοί μηχανικοί.
Η αιγυπτιακή 3η στρατιά δέχεται επίθεση πλέον τόσο από το ισραηλινό μέτωπο όσο και από την μεραρχία του Σαρόν και σύντομα συνειδητοποιούν οτι βρίσκονται περικυκλωμένοι .
Στις 22 Οκτώβρη παρεμβαίνει ο ΟΗΕ και συμφωνείται παύση πυρός στο Συριακό μέτωπο και τα δυο κράτη επιστρέφουν στα πριν το πόλεμο σύνορα. Στις 26 Οκτωβρίου συμφωνείται παύση πυρός και στο μέτωπο του Σινά. Συνομιλίες με τις ΗΠΑ καταλήγουν σε ανακωχή και στην Αίγυπτο επιστρέφονται τα εδάφη της στην διώρυγα του Σουέζ και μια λωρίδα γης στην δυτική ακτή του Σινά. Κατά την διάρκεια του πολέμου όλα τα αραβικά έθνη ξεκινούν εμπάργκο πετρελαίου ενάντια σε όλα τα κράτη που βοήθησαν το Ισραήλ.
Τα δυτικά έθνη πλήττονται άμεσα από τις υψηλές τιμές του πετρελαίου και ίσως αυτό εξηγεί την προθυμία τόσο των ΗΠΑ όσο και του Ισραήλ να δώσουν στην Συρία και την Αίγυπτο εδάφη ενώ το Ισραήλ κέρδιζε τον πόλεμο.
Το εμπάργκο συνεχίζεται μέχρι τον Μάρτη του 1974. Το 1975 στην Συρία παραδίνεται ένα μικρό μέρος από τα υψίπεδα του Γκολάν και οι δύο χώρες υπογράφουν ανακωχή.
Η εξέλιξη του πολέμου έδωσε πολλά χρήσιμα πολιτικά συμπεράσματα στις χώρες της περιοχής. Μπορεί από το αποτέλεσμα του να υπήρξε νικηφόρος για τους Άραβες αλλά άφησε περίτρανα να φανεί οτι μεταξύ των Αραβικών κρατών η εμπιστοσύνη κι η αλληλεγγύη ήταν εύθραυστες. Ο Ιρακινός στρατός, διπλάσιος από τον Ιορδανικό, έκανε τον βασιλιά Χουσεΐν της Ιορδανίας να φοβηθεί Ιρακινή κατοχή στην χώρα του μετά την λήξη του πολέμου. Γι’ αυτό και απαγόρευσε την διέλευση του στερώντας έτσι από τους Άραβες την πιο δυνατή πολεμική τους μηχανή. Οι Αιγύπτιοι, έχοντας νωπές τις μνήμες της ήττας του 1967 δίστασαν να προχωρήσουν πιο βαθιά στο Ισραήλ ακόμα κι όταν έβλεπαν πως δεν υπήρχε αντίσταση.
Οι Σύριοι πολέμησαν πιο λυσσαλέα από όλους και αυτό παραλίγο να το πληρώσουν με ενα πυρηνικό ολοκαύτωμα τις πρώτες μέρες του πολέμου και μια ισραηλινή εισβολή στην ίδια την Δαμασκό προς το τέλος του. Οι Ισραηλινοί δεν ήταν σε θέση να πολεμήσουν με όλους και νικήσουν όπως το 1967. Αυτό το κατάλαβαν αμέσως.
Εκμεταλλεύτηκαν όμως την αδράνεια των Αράβων και με μία έξυπνη τακτική χτύπησαν κάθε εχθρό τους με όλη την δύναμη του στρατού τους. Πρώτα κατατρόπωσαν τους Σύριους κι ύστερα τους Αιγύπτιους αφήνοντας την Ιορδανία ανέπαφη αφού φαίνεται ότι είχε υπάρξει συμφωνία μεταξύ των δύο κρατών. Τα χρόνια που ακολούθησαν τον πόλεμο του Γιομ Κιπούρ οι σχέσεις μεταξύ Ιορδανίας και υπολοιπων αραβικών κρατών ψυχράνθηκαν.
Ο πόλεμος του Γιομ Κιπούρυπήρξε μια σύνθετη κατάσταση. Στρατιωτικά οι ισραηλινοί κέρδισαν, μπορούσαν να φτάσουν και μέχρι το Κάιρο, οι Αιγύπτιοι σε επίπεδο γοήτρου πέτυχαν κάποιες νίκες, οι Ιορδανοί αποκόπηκαν από το αραβικό άρμα, οι Σύριοι υπέστησαν ήττα αλλά πήραν πίσω κάποια μικρά εδάφη. Το Ισραήλ επανεπιβεβαίωσε την στρατιωτική του κυριαρχία και οριστικά καθιερώθηκε στο χώρο της Μ. Ανατολής.
*Ο Στέφανος Καβαλλιεράκης είναι ιστορικός, Δρ. Μεσογειακών και Ανατολικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου.
