*του Κώστα Κωτούλα
Καλώς ή κακώς, δεν υπάρχει ομοφωνία το κατά πόσο η γη είναι σφαιρική ή επίπεδη. Κάτι τέτοιο όμως δεν ισχύει για το Δισκόκοσμο (Discworld), τον οποίο ο Δημιουργός του, ο Sir Terry Pratchett, τον έπλασε τελεσίδικα επίπεδο. Και όχι μόνο επίπεδο, αλλά και στηριγμένο στις πλάτες τεσσάρων γιγάντιων ελεφάντων (πέντε, σύμφωνα με κάποιο θρύλο), οι οποίοι με τη σειρά τους πατάνε στο κέλυφος της αστροχελώνας Α’Τούιν. Αυτή πάλι, πλέει μέσα στον ωκεανό του διαστήματος…
Ο Pratchett έπλασε στο μυαλό του έναν κόσμο, ώστε πάνω του να εκτυλιχθούν δεκάδες ιστορίες των κατοίκων του, οι οποίες περιγράφονται στα σαράντα ένα βιβλία μιας από τις πιο απολαυστικές σειρές βιβλίων που έχουν γραφεί.
Ο Δισκόκοσμος του Pratchett είναι ένας κόσμος γεμάτος μαγεία, η οποία μάλιστα είναι τόσο ισχυρή, ώστε να παραμορφώνει ακόμα και το φως, το οποίο μάλλον κυλάει πάνω στο Δίσκο σαν σιρόπι, τόσο επινοητική, ώστε να δημιουργεί ρετροειδή φυτά, τα οποία τα φυτεύεις φέτος για να καρποφορήσουν πέρυσι, τόσο παρανοϊκή, ώστε να παίρνει στιγμές, εξελίξεις, επινοήσεις, τρόπους ζωής του δικού μας κόσμου και να τα μεταφέρει στο Δισκόκοσμο.
Είναι ένας κόσμος γεμάτος ήρωες (από νεαρούς μέχρι υπέργηρους, από αφοσιωμένους στο Καθήκον μέχρι άπληστους τυχοδιώκτες) και μάγους (από βολεμένους ακαδημαϊκούς μέχρι πιστούς ερευνητές των απόκρυφων τεχνών κι από ταλαντούχους μέχρι εντελώς ατάλαντους). Ένας κόσμος γεμάτος συνδικαλιστικές συντεχνίες (Αλχημιστών, Κλεφτών, Δολοφόνων, Εμπόρων, Ξενοδόχων, Ιερέων, Ζητιάνων και άλλων πολλών, συνολικά πάνω από 300) μπροστά στις οποίες αυτές που έχουμε εδώ φαίνονται σαν να εγγράφουν αποκλειστικά παιδάκια του κατηχητικού, γεμάτος ισχυρούς απολυταρχικούς ηγέτες, γεμάτος μνησίκακους θεούς.
Οι ήρωες
Ανάμεσα στους ήρωες του Δισκόκοσμου, ορισμένοι ξεχωρίζουν (όχι λόγω χαρακτήρα, αλλά λόγω της επιμονής τους να επανεμφανίζονται σε περισσότερα βιβλία):
Ο Rincewind (στα Ελληνικά έχει μεταφερθεί με επινοητικότητα ως Ανεμοβρόχης) είναι ένας δειλός και τεμπέλης μάγος που δεν ξέρει ούτε ένα ξόρκι, αν και στο μυαλό του έχει αποτυπωθεί ένα μοναδικό και ο οποίος έχει το ιδιαίτερο χάρισμα της επιβιωτικότητας –ιδιαίτερα σημαντικό σε έναν αλλοπρόσαλλο κόσμο κι ακόμα σημαντικότερο αν ο Θάνατος σε έχει βάλει προσωπικά στο μάτι. Τον συναντούμε αρκετά συχνά, αν και ακόμα συχνότερα βλέπουμε την πλάτη του, καθώς απομακρύνεται τρέχοντας και ουρλιάζοντας πανικόβλητος. Παρέα του είναι ο Twoflower (άλλη μια εξαιρετική απόδοση στα Ελληνικά ως Δίανθος), ο πρώτος Τουρίστας του Δίσκου, ο οποίος αντιμετωπίζει με το θαυμασμό και την άγνοια κινδύνου του τουρίστα τον γραφικό κόσμο που ανακαλύπτει.
Η Granny Weatherwax (χωρίς απόδοση στα Ελληνικά –άντε να μεταφέρεις σε μία λέξη τον καιρό και το κερί), μια ξεροκέφαλη, εγωκεντρική, αυταρχική μάγισσα της ορεινής επαρχίας, η οποία βρίσκει τον τρόπο να κάνει το Δίσκο να περιφέρεται γύρω της.
Ο Samuel Vimes, ο σκληροτράχηλος Κάλαχαν της μεγαλύτερης πόλης του Δισκόκοσμου, της Ankh-Morpork, ο οποίος, επικουρούμενος από τη νυχτερινή βάρδια της φρουράς της πόλης επιβάλλει το νόμο απέναντι σε εφευρετικούς παρανόμους, ιδιοφυείς τρελούς και τυχαία -πυροδοτούμενα από πολλά μιλιθαύμ μαγείας- γεγονότα.
Ο Λόρδος Βετινάρι, Άρχων Πατρίκιος της Άνκ Μορπόρκ, που, χωρίς να είναι ακριβώς δικτάτορας ή τύραννος, είναι σχεδόν απολύτως δικτάτορας και τύραννος. Χωρίς να είναι κακός, είναι τόσο κυνικά και σαρκαστικά απαθής, με μόνο στόχο το να δουλεύει η πόλη, ώστε τελικά να απολαμβάνουμε την ειρωνεία του και να συμπαθούμε την κακία του.
Η Τίφανυ, μια νεαρή μάγισσα, στην οποία μπορεί να προσάψει κανείς ότι κουβαλά μαζί της μια ορδή από μικρά γαλάζια πλασματάκια, τους Nac Mac Feegles. Αυτά βέβαια δεν έχουν καμία σχέση με άλλα μικρά γαλάζια πλασματάκια που ξέρουμε. Αυτά είναι οξύθυμοι καβγατζήδες, πίνουν, βρίζουν με βαριά σκωτσέζικη προφορά και φορούν κιλτ.
Ο Θάνατος του Δισκόκοσμου. Η πιο συμπαθής ανθρωπομορφική προσωποποίηση του Θανάτου στις τέχνες. Ο Θάνατος του Δίσκου εμφανίζεται (φυσικά και αναπόφευκτα) σε όλες τις ιστορίες που ο Pratchett έγραψε. Με ευσυνειδησία και επαγγελματικότητα κάνει -συνήθως- σωστά τη δουλειά του. Δεν έχει συναισθήματα, πράγμα φυσικό, αφού δεν έχει αδένες ώστε να εκκρίνει ορμόνες, ωστόσο μιλάει, σκέφτεται και κινείται χωρίς να έχει φωνητικές χορδές, νευρικό και μυϊκό σύστημα.
Το Υπέρτατο Ερώτημα για τη Ζωή, το Σύμπαν και τα Πάντα
Δυστυχώς, η σειρά του Δισκόκοσμου σταμάτησε στα σαράντα ένα βιβλία. Υπάρχουν σοβαρές υπόνοιες ότι στο τεσσαρακοστό δεύτερο θα βρίσκαμε σημαντικές ενδείξεις σχετικά με το Υπέρτατο Ερώτημα για τη Ζωή, το Σύμπαν και τα Πάντα, όμως κάτι τέτοιο δεν ήταν γραφτό.
Πέρα από τις ιστορίες του Δισκόκοσμου, ο Pratchett συνεργάστηκε με άλλους συγγραφείς, προκειμένου να παρουσιάσει την Επιστήμη, τη Γεωγραφία (θα μπορούσαμε να το πούμε και Δισκογραφία) και τη Λαογραφία του Δισκόκοσμου, ώστε να μην αφήνει ατέλειες σε έναν κόσμο που υπάρχει αποκλειστικά λόγω ατελειών της Δημιουργίας.
Ταξιδεύοντας έξω από το Δισκόκοσμο
Έξω από το Δισκόκοσμο, ο Pratchett έγραψε πλήθος άλλων βιβλίων, είτε μόνος του, είτε σε συνεργασία με άλλους συγγραφείς. Από αυτά αναφέρω το The Carpet People, γιατί το συνέγραψε σε συνεργασία με τον εαυτό του (το κυκλοφόρησε το 1971, σε ηλικία 23 ετών και το ξαναέγραψε αλλάζοντάς του τα φώτα το 1992) και το Good Omens, το οποίο το είδαμε στο αφιέρωμά μας στο Neil Gaiman. Και τα δύο έχουν κυκλοφορήσει στα Ελληνικά, το πρώτο με τίτλο «Οι Χαλιμάντζαροι» και το δεύτερο με τίτλο «Καλοί Οιωνοί».
Αποδόσεις στα ελληνικά
Μιλώντας για ελληνικές αποδόσεις των βιβλίων του Pratchett, πρέπει να σημειωθεί ότι υπάρχουν μερικές πολύ καλές αποδόσεις του και ότι από το Δισκόκοσμο έχουν κυκλοφορήσει στα Ελληνικά οκτώ βιβλία. Όμως υπάρχει ένα πολύ σημαντικό πρόβλημα. Ο Pratchett έγραφε βιβλία στα Αγγλικά. Και γέμιζε τα βιβλία του με λογοπαίγνια, τα οποία πολύ συχνά δεν αποδίδονται στα ελληνικά. Παρ’ ό,τι γίνονται εκπληκτικές αποδόσεις – όπου είναι δυνατό (αναφέρθηκε ο Ανεμοβρόχης και ο Δίανθος, δεν πρέπει να παραληφθεί και ο παραγιός του Θανάτου, ο Θάνος ως μεταφορά του Mort)- όσο καλές κι αν είναι οι μεταφράσεις, αναπόφευκτα κάτι παραλείπουν. Αυτό καταδεικνύεται ακόμα κι από τους τίτλους των βιβλίων. Έτσι, το Equal Rites, το οποίο προσεγγίζει το θέμα των ίσων δικαιωμάτων μεταξύ ανδρών και γυναικών στη μαγεία, αποδίδεται στα Ελληνικά ως «Νευρικές Μάγισσες» και το Sourcery, το οποίο παρουσιάζει την ιστορία του όγδοου γιου του όγδοου γιου ενός όγδοου γιού, ο οποίος δεν ήταν απλώς μάγος, αλλά πηγή μαγείας, αποδίδεται στα Ελληνικά ως «Πιάστε το Μάγο». Συμπέρασμα: οι μεταφράσεις είναι εξαιρετικές, όμως μέσα στο πλαίσιο που ο συγγραφέας επέτρεψε –αναζητήστε, εφόσον αυτό είναι δυνατό, και τα πρωτότυπα.
Βραβεύσεις
Στον Terry Pratchett απονεμήθηκαν πολλές τιμητικές διακρίσεις και πλήθος βραβείων. Θα αναφέρω μόνο ότι το 1998 του απονεμήθηκε ο βαθμός του Αξιωματικού του Πιο Εξαίρετου Τάγματος της Βρετανικής Αυτοκρατορίας «για υπηρεσίες στη λογοτεχνία» και ότι το 2009 έλαβε τον τίτλο του Ιππότη «για υπηρεσίες στη λογοτεχνία» και έγινε Sir.
O ίδιος υποπτευόταν ότι οι «υπηρεσίες στη λογοτεχνία» που παρείχε είναι η αποχή του από τη συγγραφή λογοτεχνίας.
Το Αλτσχάιμερ
Το 2007 διαγνώστηκε ότι ο Terry Pratchet, τότε 61 ετών, πάσχει από αλτσχάιμερ. Η σχετική ανακοίνωση σόκαρε τους φίλους του, αφού αποκάλυψε για άλλη μια φορά την αίσθηση του σκληρού, ειρωνικού χιούμορ που έχει η τύχη ή η μοίρα.
Το υπόλοιπο της ζωής του μοιράστηκε ανάμεσα στη συγγραφή (ναι, ο τύπος είχε αλτσχάιμερ και συνέχισε να γράφει, είτε μόνος του, είτε σε συνεργασία με άλλους συγγραφείς, κυκλοφορώντας νέα βιβλία μέχρι τέλους) και στη δραστηριοποίηση προς το σκοπό της ευαισθητοποίησης για το αλτσχάιμερ. Ο Pratchett δώρισε ένα εκατομμύριο δολάρια στο Altzheimer’s Research Trust, γύρισε ντοκυμαντέρ για τη ζωή με αλτσχάιμερ, υπέβαλε τον εαυτό του σε πειραματική χρήση πρωτότυπης συσκευής για τον έλεγχο της πορείας της ασθένειας, έδινε συνεντεύξεις για αυτή.
Δύο χρόνια μετά τη διάγνωση της ασθένειάς του, ο Pratchett εξέφρασε την επιθυμία να πεθάνει με υποβοηθούμενη αυτοκτονία, πριν η ασθένειά του φτάσει στο απροχώρητο. Πλέον πέρα από τις προαναφερθείσες δραστηριότητες, επιδόθηκε και σε προσπάθεια ευαισθητοποίησης του κοινού σε σχέση με την επιλογή στο θάνατο και την υποβοηθούμενη αυτοκτονία.
The End
Στις 12 Μαρτίου 2015, ο Sir Terry Pratchett πέθανε.
Ο θάνατός του ανακοινώθηκε στον κόσμο με τρία tweets, τα οποία παρατίθενται αμετάφραστα. Στο πρώτο, ο Θάνατος του Δισκόκοσμου παρεμβαίνει στο λογαριασμό του Pratchett, κάνοντάς του την ιδιαίτερη τιμή να του παρασταθεί αυτοπροσώπως στο τέλος του.
AT LAST, SIR TERRY, WE MUST WALK TOGETHER.
— Terry Pratchett (@terryandrob) March 12, 2015
Terry took Death’s arm and followed him through the doors and on to the black desert under the endless night.
— Terry Pratchett (@terryandrob) March 12, 2015
The End.
— Terry Pratchett (@terryandrob) March 12, 2015
